Dy shekuj më parë, carët rusë proklamuan me krenari se ata “çliruan” armenët nga sundimi i Turqisë Osmane dhe Iranit.

---

Fill pas Luftës së Dytë Botërore, udhëheqësi sovjetik, Joseph Stalin planifikoi të pushtonte dhe aneksonte Turqinë lindore për të “zgjeruar” Armeninë Sovjetike dhe për të krijuar qasje në Mesdhe.

Dhe siç shkruan Al Jazeera, përcjell Telegrafi, Rusia post-komuniste duket se po ndjek të njëjtin model të “mbrojtjes” së armenëve nga fqinjët e tyre – Azerbajxhani ish-sovjetik që flet turqisht dhe aleati i saj më i ngushtë, Turqia.

Dhe kur konflikti dekada i vjetër rreth Nagorn-Karabakut u ndez përsëri, një rajon malor i shkëputur i Azerbajxhanit i dominuar nga armenët etnikë që nga fillimi i viteve 1990, u “rihap” në fund të shtatorit, ishte Rusia ajo që ndërhyri si paqebërëse.

Kështu, udhëheqësit armenë ende mendojnë se shpresat e tyre më të mira janë te Moska.

“Ditët e fundit, Rusia mund të luante rolin e saj të aleatit strategjik të Armenisë… në nivelin më të lartë”, tha kryeministri armen, Nikoll Pashinyan në një deklaratë televizive më 14 tetor.

“Unë jam i sigurt se ajo do të vazhdojë të luajë këtë rol pa dyshim dhe pa dyshim, në traditat më të mira të miqësisë së popullit armen dhe rus”.

Vëzhguesit armenë thonë se kombi i tyre – së bashku me armenët etnikë të Nagoro-Karabakut – mban ekuilibrin gjeostrategjik pro-Moskës në rajonin e Kaukazit Jugor që shtrihet në Evropën Lindore dhe Lindjen e Mesme.

Për ta, shpërthimi më i madh i konfliktit Nagorno-Karabak që ka vrarë qindra ushtarë dhe dhjetëra civilë është një rifillim i thjeshtë i politikave “imperialiste” të Ankarasë – dhe ndjenjat anti-armene që çuan në vrasjet masive të armenëve në Turqinë Osmane.

Armenia dhe shumë kombe perëndimore e quajnë vrasjen e deri në 1.5 milion armenëve një “gjenocid”, ndërsa Turqia hedh poshtë akuza të tilla.

“Është rezistenca e armenëve që ndihmon në ruajtjen e ekuilibrit gjeopolitik” në rajon, i tha Al Jazeera, Boris Navasardian, një analist me qendër në kryeqytetin Armen, Jerevan.

“Përndryshe, bota do të përballej me një precedent tjetër, një arritje e plotë – shfarosja e disa armenëve dhe dëbimi i armenëve të tjerë nga Nagorno-Karabaku dhe vendosja e dominimit të Turqisë mbi pjesën më të madhe të Kaukazit Jugor”, tha ai.

Por ditët e carëve rusë të fiksuar me “kthimin” e Konstandinopojës tek të krishterët ortodoksë dhe dominimi i afërt i Turqisë Osmane mbi Lindjen e Mesme dhe Ballkanin kanë kaluar prej kohësh.

Këto ditë, konfrontimi midis Turqisë dhe Rusisë nuk ka nuanca të tilla.

Rusia është përplasur me Turqinë në lidhje me Sirinë dhe Libinë, por një tjetër konfrontim i drejtpërdrejtë nuk duket në horizont.

Dhe prirja pro-armene e Moskës nuk ka rezultuar në ndërprerje të lidhjeve me Bakun.

Presidenti i Azerbajxhanit, Ilkham Aliyev studioi diplomaci në një universitet prestigjioz rus dhe babai dhe paraardhësi i tij Heydar Aliyev kaloi dekada duke punuar në Moskë si një oficer i lartë i KGB.

Por shumë azerbajxhanas e shohin preferencën e Moskës si pengesën kryesore në zgjidhjen e konfliktit më të vjetër në ish-Bashkimin Sovjetik, shkruan Al Jazeera, përcjell Telegrafi.

“Ishte Rusia ajo që ndihmoi në pushtimin e Nagorno-Karabakut dhe rrethet përreth saj dhe ka qëndruar gjatë gjithë këtyre viteve në rrugën e Baku për të zgjidhur konfliktin në mënyrë paqësore”, tha për Al Jazeera analisti me bazë në Baku, Emil Mustafayev.

Ndërsa Ankaraja u zotua të mbështesë Azerbajxhanin “deri në fund të okupimit”, Rusia duket se është e kufizuar në një rol dytësor, thonë disa vëzhgues.

Armenia dhe Rusia janë pjesë e një trajtimi të sigurisë të gjashtë kombeve ish-sovjetike, i cili nuk përfshin Azerbajxhanin, i cili duhet të ndihmojë njëri-tjetrin ushtarakisht në rast konfliktesh të armatosura.

Moska gjithashtu ka një bazë ushtarake në Armeni, por Kremlini nuk ka dërguar një ushtar të vetëm për të mbështetur armenët.

Pasi filluan luftimet, Rusia zhvilloi vetëm stërvitje të marinës në Kaspik, në veri të Baku – dhe tha me ngut se ato “nuk paraqesin ndonjë kërcënim dhe nuk vendosin kufizime në aktivitetet ekonomike të shteteve bregdetare të Kaspikut”.

Përpjekjet e paqes së Rusisë gjithashtu kanë dështuar.

Dy armëpushime të ndërmjetësuara nga Moska të nënshkruara më 10 tetor dhe 18 tetor u prishën brenda disa orësh, por diplomatët rusë përjashtuan një zgjidhje ushtarake të konfliktit.

“Ne qëndrojmë pranë këndvështrimit tonë – një zgjidhje paqësore nuk është vetëm e mundur, por mbetet mënyra e vetme”, ka thënë ministri i Jashtëm rus, Sergej Lavrov në 14 tetor.

Disa e shohin këtë inerci politike si një shenjë dobësie.

“Në Moskën nuk mund të llogaritet më, ajo duket si një fuqi në rënie dhe nuk tregon ndonjë parim, dhe janë parimet që luajnë një rol të madh në marrëdhëniet ndërkombëtare”, vlerëson Pavel Luzin, një analist i mbrojtjes me bazë në Rusi me Jamestown Foundation , një think-tank i Uashingtonit, në një prononcim për Al Jazeera, përcjell Telegrafi.

Mungesa e parimeve është veçanërisht e dukshme kur bëhet fjalë për shitjen e armëve dhe Moska prej vitesh ka dërguar armë në Baku dhe Jerevan.

Në një blerje të nxitur nga petrodollarët, Azerbajxhani i pasur me naftë shpenzoi rreth 24 miliardë dollarë në armë midis 2008 dhe 2018, sipas Institutit Ndërkombëtar të Studimit të Paqes në Stokholm (SIPRI), një think-tank që monitoron shpenzimet ushtarake në të gjithë botën.

Baku bleu tanke, sisteme artilerie, raketahedhës t dhe dronë të prodhuar në Rusi, Bjellorusi, Turqi dhe Izrael.

Në anën tjetër Jerevani ishte i shqetësuar nga padurimi i Rusisë për të furnizuar me armë.

“Kjo është një çështje shumë e dhimbshme për ne. Kombi ynë është shumë i shqetësuar për faktin se partneri ynë strategjik po i shet armë Azerbajxhanit”, tha presidenti i Armenisë, Serzh Sargsyan në vitin 2014.

Kombi i tij i varfër me resurse dhe të holla kryesisht merrte armë më të lira dhe më të vjetra ruse – falas ose me kredi, duke shpenzuar një masë prej 4 miliardë dollarësh në vitet 2008-2018, por duke shpenzuar deri në një të pestën e buxhetit të tij vjetor të shtetit, tha SIPRI.

Një shpjegim tjetër i pavendosmërisë së Rusisë është kryengritja paqësore e vitit 2018 që rrëzoi presidentin pro-rus dhe gjoja të korruptuar dhe vendosi ish-publicistin Pashinyan në krye.

Ai u përpoq të diversifikonte aleancat politike të Armenisë dhe kërkoi lidhje më të ngushta me Perëndimin.

“Armenia në thelb po paguan për kursin e saj neoliberal të personifikuar nga Pashinyan”, i tha Al Jazeera-s, Aleksey Kushch, një analist politik me qendër në kryeqytetin e Ukrainës, Kyiv.

“‘Shtrëngimi i Rusisë për miqësi’ do të ndodhë kudo [në ish-Bashkimin Sovjetik] ku revolucionet në rrugë fituan”, tha ai duke përdorur termin “detyrim për paqen” të shpikur në Kremlin gjatë luftës ruso-gjeorgjiane të vitit 2008.

Dhe konflikti aktual mund të ketë pasoja afatgjata për ndikimin e Moskës në Kaukazin e Jugut.

“Duke gjykuar nga deklaratat e [Presidentit] Aliyev se një epokë e re do të fillojë në rajon pas luftës, Baku më në fund ka sjellë konkluzione serioze rreth rolit të Rusisë, dhe lidhjet e saj me Moskën nuk do të jenë të njëjtat”, tha analisti Mustafayev.