Çështja e rolit të gruas në arritjen e sigurisë dhe paqes është një nga çështjet më të rëndësishme teorike dhe praktike që ka marrë një vëmendje të gjerë, pasi gratë konsideroheshin në këtë aspekt si një partner thelbësor në forcimin e të drejtave të grave për paqe ne shoqëri, andaj Rezoluta e Këshillit te Sigurimit nr. 1325 e vitit 2000  theksoi gjithashtu nevojën për të marrë parasysh privatësinë e grave në siguri dhe prosperitet në zonat e prekura nga konflikti i armatosur, pasi situatat e konfliktit të armatosur po e de stabilizojnë kujdesin ndaj grave dhe po rrisin gjithnjë e më shumë rrezikun e shkeljeve të të drejtave të tyre njerëzore sikur ngritja ne  niveleve më të larta të dhunës ndaj grave si: vrasje, tortura pa dallim, tortura dhe dhuna seksuale, si dhe trafikimi i grave dhe vajzave, i cili rritet gjatë dhe pas konflikteve, për shkak të përkeqësimit të kushteve politike, ekonomike dhe sociale, ne niveleve të larta të dhunës dhe intensifikimit të militarizmit, përveç mungesës së shërbimeve bazë për popullatën, gratë shpesh mund të detyrohen të kërkojnë burime alternative të jetesës, veçanërisht gjatë zhvendosjes ose azilit.

Që nga nxjerrja e Rezolutës Nr. (1325) janë ndërmarrë shumë hapa për zbatimin e saj në mbarë botën, të cilat ndihmuan për të kapërcyer shumë nga vështirësitë që penguan pjesëmarrjen e grave në çështjet e sigurisë dhe paqes, pa marre parasysh te gjitha këtyre përpjekjeve ne zbatim te rezolutës  1325 ajo është përballur me vështirësi në zbatimin e saj,  ka përpjekje nga disa vende për të gjetur një mekanizëm për zbatimin e rezolutës përmes zhvillimit të planeve kombëtare që miratojnë zbatimin e rezolutës veçanërisht, meqenëse në përgjithësi ekzistojnë konventa ndërkombëtare për të drejtat e njeriut në lidhje me të drejtat e grave kjo u jep grave të drejtën për të marrë pjesë në vendimmarrje, qoftë gjatë konflikteve të armatosura apo në kohë paqeje. Për të qartësuar bazën ligjore për rritjen e rolit të gruas në ruajtjen e sigurisë dhe ndërtimin e paqes, ne do ta diskutojmë këtë çështje në kuadrin e konventave ndërkombëtare për te drejtat e njeriut,  sepse baza juridike në jurisprudencën ndërkombëtare përqendrohet në aspektin filozofik, ashtu siç zakonisht rregullat e së drejtës ndërkombëtare shprehin atë që diktohet nga domosdoshmëritë e ndërveprimit reciprok ndërmjet vendeve.

Konventat ndërkombëtare për të drejtat e njeriut

Baza ligjore për rritjen e rolit të gruas gjendet në marrëveshjet ndërkombëtare dhe në rezolutat e Këshillit të Sigurimit të OKB-së andaj interesi i komunitetit ndërkombëtar për të drejtat e njeriut ka qenë i një rëndësie të madhe në mbrojtjen e individit dhe sigurimin e masave te nevojshme për të siguruar një jetë normale dhe të shëndoshë për njeriun, duke i mundësuar atij të gëzojë të drejtat e tij themelore që lidhen ngushtë me aftësinë e tij si qenie njerëzore. Rregullat ndërkombëtare që kanë rregulluar një mbrojtje të veçantë në tekstin e tyre për gratë kanë një rëndësi të madhe për shkak të të drejtave që i kanë njohur brenda tyre, veprimet e tyre konsiderohen si një mjet balancues përmes të cilit mund të eliminohet diskriminimi dhe të sigurohet një pjesëmarrje e gjerë e grave në të gjitha fushat.

Konventat mbi të drejtat e njeriut zbatohen për të gjithë individët – gra dhe burra – njësoj. Bazat përcaktojnë një grup të drejtash dhe i mbrojnë ato si të tilla. Garancitë Themelore janë të pa derogueshme andaj Garancitë Themelore mbeten të zbatueshme në çdo kohë, duke përfshirë edhe në kohe te konfliktit.

Prandaj, konventat e ligjet ndërkombëtare për të drejtat e njeriut synojnë të garantojnë të drejta të barabarta për gratë, duke ndaluar të gjitha format e diskriminimit, përfshirë ato të bazuara në baza gjinore, dhe të drejtat e grave.

Prandaj, Kombet e Bashkuara kanë punuar, nëpërmjet Projektligjit Ndërkombëtar të të Drejtave të Njeriut, për të afirmuar parimin e barazisë dhe të drejtën e çdo qenieje njerëzore për të gëzuar të drejtat dhe liritë pa diskriminim, duke përfshirë diskriminimin në bazë gjinore. OKB gjithashtu punoi në praktikimin e këtij parimi përmes një sërë marrëveshjesh që lidhen me çështjet e grave, duke përfshirë:

1 – Karta e Kombeve të Bashkuara e vitit 1945 thekson në nenin 1 të saj promovimin e respektimit të të drejtave të njeriut dhe lirive themelore për të gjithë pa diskriminim në bazë të seksit, gjuhës, fesë, as për shkak të diskriminimit gjinor. Neni 55 i Kartës, i cili vendos të drejtat e njeriut mbi baza universale dhe pa diskriminim midis grave dhe burrave, është një normë ligjore e detyrueshme për të gjitha shtetet anëtare të Kombeve të Bashkuara.

2 – Deklarata Universale e të Drejtave të Njeriut e vitit 1948, tekstet e së cilës qartësonin prirjen drejt mbrojtjes së të drejtave të gruas dhe merreshin me familjen, pasi ajo konsiderohej qeliza natyrore dhe bazë e komunitetit dhe kishte të drejtën e mbrojtjes së plotë nga komuniteti ndërkombëtar. .

3 – Institutet e të Drejtave Politike të Grave të vitit 1952.

4 – Neni 3 i Konventës Ndërkombëtare për të Drejtat Ekonomike, Sociale dhe Kulturore të vitit 1966 pohoi se shtetet garantojnë barazinë e burrave dhe grave në të drejtën për të gëzuar të gjitha të drejtat e njeriut, të drejtat sociale dhe kulturore në këtë kohe.

5- Kombet e Bashkuara në vitin 1967 autorizuan eliminimin e diskriminimit, veçanërisht kundër grave, dhe bëri thirrje për ndryshimin e koncepteve dhe heqjen e zakoneve mbizotëruese që bëjnë dallimin midis burrave dhe grave, duke pranuar se organizatat jo qeveritare te grave janë në gjendje të sjellin ndryshimin, por kjo mbeti vetëm si njoftim dhe nuk i vendosi shtetet para detyrimeve, pasi nuk ka marrë formën e marrëveshjes, prandaj është dashur të përgatitet një marrëveshje që do ta bënte deklaratën një forcë detyruese për ata që e pranuan dhe u pajtuan me të.

6- Në vitin 1968, nga Konferenca Ndërkombëtare për të Drejtat e Njeriut e cila përfshinte në paragrafin 15 u lëshua deklarata  se është imperativ që të eliminohet diskriminimi se gratë janë ende viktima në shumë pjesë të botës.

7- Në vitin 1969, nga Kombet e Bashkuara u lëshua Deklarata e Progresit dhe Zhvillimit në Fushën Sociale qe përfshiu Nenin 4 i cili  i jep familjes – si njësi bazë e shoqërisë – të drejtën e ndihmës dhe mbrojtjes që i mundëson asaj të kryejë përgjegjësitë e saj brenda grupit.

8 – Në vitin 1973, Komisioni i Lëvizjes së Grave të Kombeve të Bashkuara filloi përgatitjen e një traktati për eliminimin e të gjitha formave të diskriminimit ndaj grave.

9 – Në vitin 1974 u shpall Deklarata Universale për Mbrojtjen e Grave dhe Fëmijëve në Situatat e Emergjencave dhe Konflikteve të Armatosura.

10 – Në vitin 1975, Konferenca Ndërkombëtare për Vitin e Grave në Meksikë miratoi një dokument kryesor, Deklaratën e Meksikës për Barazinë e Grave dhe Përfshirjen e tyre në Zhvillim dhe Paqe dhe Hapat Global për Zbatimin e Objektivave të Ditës Ndërkombëtare të Gruas.

11- Konventa për Eliminimin e të Gjitha Formave të Diskriminimit kundër Grave 1979: Pavarësisht nga pluraliteti i këtyre konventave, të drejtat e grave iu nënshtruan shumë shkeljeve dhe Kombet e Bashkuara u përpoqën t’u qasen këtyre të drejtave me zhvillimin e koncepti i të drejtave gjinore dhe te drejtave për të luftuar dhunën ndaj grave ishte Konventa e vitit 1979 për Eliminimin e të gjitha Formave të Diskriminimit ndaj Grave, e cila hyri në fuqi në vitin 1981 pas marrjes së njëzet ratifikimeve të nevojshme andaj dhe u be pjese e ligjeve ndërkombëtare. Andaj Konventa obligon shtete qe ta zbatojnë atë për të mbrojtur gratë nga të gjitha format e negativitetit që rezultojnë nga diskriminimi dhe pa vonuar te ndërmarrin te gjitha veprimet dhe të gjitha politikat e duhura.  Prandaj, shtetet duhet të iniciojnë dispozita legjislative për të parandaluar, ndaluar , dhe adresojnë çdo akt, zakon ose rregullore e cila bën dallim të grave. Kjo përfshin ligje që diskriminojnë parimet e grave lidhur me gjininë, dhe miratimin e masave të përshtatshme dhe masave të tjera për të siguruar zbatimin praktik dhe integrimin e tyre në demonstrimin e këtij parimi, duke përfshirë garantimin dhe  barazinë e burrave dhe grave në lidhje me të drejtat për pjesëmarrje politike, shtetësi dhe kujdes shëndetësor dhe përfitime të tjera sociale.

12- Në vitin 1994 u mbajt Konferenca Ndërkombëtare e Kajros për Popullsinë dhe Zhvillimin dhe një nga qëllimet e saj ishte që  kërkoi arritjen  e barazisë midis burrave dhe grave si një nga masat për arritjen e qëllimeve të barazisë është heqja e të gjitha barrierave ligjore, politike dhe sociale me të cilat përballen gratë dhe asistimi i grave në njohjen dhe realizimin e të drejtave të tyre.

13- Në vitin 1995, Komisioni i Kombeve të Bashkuara për Statusin e Grave mbajti Konferencën e Pekinit, e cila nxori Deklaratën e Pekinit, e cila thotë se të drejtat e grave janë të drejta të njeriut dhe shtoi shumë terma që lidhen me marrëdhëniet midis mashkullit dhe femrës dhe të drejtat e grave dhe vajzave veçmas mbi konceptin e gjinisë dhe kërkoi nevojën e ndryshimit të imazheve stereotipe të grave në shoqëri dhe media. Dokumenti i lëshuar nga Konferenca e Katërt Botërore për Gratë në Pekin 1995 thekson se dhuna ndaj grave (e qe është çdo dhunë e lidhur me gjininë që ka më shumë gjasa të rezultojë në dëmtime ose vuajtje fizike, seksuale ose psikologjike ndaj grave, duke përfshirë kërcënimin ose lëndimin ose privimi i lirisë në shoqëri ose në jetën private). Konferenca Ndërkombëtare për të Drejtat e Njeriut, e cila nxori atë që njihet si Deklarata e Vjenës (1993) e lidhi dhunën dhe diskriminimin kundër grave dhe tregoi në Paragrafin 38, se dhuna përfshin ngacmimin seksual, shfrytëzimin seksual, diskriminimin e bazuar në seks, in tolerancën dhe ekstremizmin.

‎14 – Në vitin 1999, Asambleja e Përgjithshme e Kombeve të Bashkuara miratoi, pa votim, eliminimin e të gjitha formave të abuzimit të grave, të cilat përbëhen nga njëzet e një nene, duke njoftuar se  kjo hartohet në bashkëpunim me Komisionin për Eliminimin e Dallimeve ndaj Grave dhe Komitetin e Grave. Ky protokoll hyri në fuqi më 22 dhjetor 2000, menjëherë pasi dhjetë vende e ratifikuan atë. Kur një vend ratifikon Protokollin Fakultativ, do të thotë se ai shtet  njeh të drejtën e Komisionit për Eliminimin e dallimit te grave. Protokolli ka hyrë ne fuqi drejtpërdrejt – dhe deri më sot është në funksion të ankesave e cila behej  nëpërmjet Komisionit për Statusin e Grave, i cili është një nga organet e Kombeve të Bashkuara, i themeluar nga Këshilli Ekonomik dhe Social i Kombeve të Bashkuara në vitin 1946. Misioni i tij sot është të monitorojë dhe rishikojë zbatimin e strategjisë se Nairobit për avancimin e grave i cili u krijua  ne OBK për çështjen e grave në vitin 1985.

Kjo përfshin zhvillimin e rekomandimeve për problemet urgjente që lidhen me të drejtat e grave. Komiteti mund të marrë komunikime nga individë dhe grupe, por nuk ndërmerr asnjë veprim në bazë të ankesave individuale. Qëllimi i tij është të zhvillojë rekomandime politikash në përpjekje për të adresuar problemet e përhapura. Për shembull, gratë mund t’i referojnë ankesat enteve ndërkombëtare që lejojnë individët të paraqesin ankesa para tyre, si Komiteti i të Drejtave të Njeriut.

Gratë gjithashtu mund të paraqesin ankesa për torturë, ndër të tjera, për të drejtat e njeriut që vënë në pikëpyetje zbatimin e Konventës Ndërkombëtare të të Drejtave Civile dhe Politike të vitit 1966 dhe cilat vende mund të pranojnë paktin në lidhje me të drejtat e viktimave të tyre në listat e viktimave, ku gratë munden qe ne këto vende të paraqesin ankesa në lidhje me shkeljet e neneve të Konventës, ose ato që lidhen me Paktin Ndërkombëtar për të Drejtat Ekonomike, Sociale dhe Kulturore, dhe instrumente të tjera ndërkombëtare në të cilat ata janë palë në të drejtat e njeriut.

15- Në vitin 2000, Kombet e Bashkuara nxorën një dokument (Pekini + 5) ku bën thirrje për promovimin e fushatave gjinore dhe trajnime për barazinë midis grave dhe burrave, vajzave dhe djemve; Për të eliminuar vazhdimësinë e stereotipeve të dëmshme tradicionale, pasi Kombet e Bashkuara në vitin 2000 njohën përmes Këshillit të Sigurimit jo vetëm ndikimin e veçantë të konfliktit tek gratë, por edhe nevojën për të përfshirë gratë si palë aktive në parandalimin dhe zgjidhjen e konflikteve. Kjo u pasua nga nxjerrja e rezolutës së Këshillit të Sigurimit nr. 1325  për gratë për t’i përfshirë ato në proceset e ruajtjes së sigurisë dhe ndërtimit të paqes, veçanërisht në zonat e prekura nga konflikti. (Abdulhamid, 2009 )

 Konkluzione

1 – Rezoluta 1325 dhe Rezoluta 1820 përbëjnë një hap cilësor në lidhje me përballjen me luftërat dhe konfliktet e armatosura, pasi ato fokusohen në tendencën e sulmit ndaj grave, duke u fokusuar në sulmet seksuale, duke përfshirë përdhunimin e detyruar si një mjet sistematik dhe, si dhe theksoi nevojën për të ofruar ndihmë të drejtpërdrejtë material dhe psikologjike për viktimat.

2 – Në periudhën para nxjerrjes së Rezolutës 1325, kishte një ngurrim pothuajse të plotë të komunitetit ndërkombëtar për t’i kushtuar vëmendje vuajtjeve të veçanta të grave si rezultat i luftërave dhe konflikteve të armatosura. Gjithashtu, ndihma humanitare dhe sociale i kane ardhur drejtpërdrejt meshkujve në nivel të autoritetit në shtet si dhe në nivel të komunitetit lokal. Madje edhe në shpërndarjen e ndihmave dhe në ndërhyrjen humanitare, marrëdhëniet e pushtetit rivendosin pabarazinë midis grave burrave dhe u japin autoritet më të fortë burrave dhe u japin ndikim.

3 – Zgjerimi i rolit dhe përgjegjësive të grave gjatë konflikteve të armatosura, pasi konfliktet e armatosura priren t’i bëjnë gratë të kapërcejnë rolet e tyre tradicionale duke i bere qe te ndërmarrin veprime brenda dhe jashtë shtëpisë në kërkim të mjeteve për familjen.

4 – Mungesa e objekteve dhe strehimoreve dhe rehabilitimit për gratë, të drejtat e të cilave cenohen në çdo formë.

5 – Mungesa e trajnimit për punëtorët në çështjet gjyqësore, juridike, mjekësore dhe sociale, si dhe për policët, forcat e armatosura dhe njerëzit në çështjet e emigracionit, mbi të drejtat e grave në veçanti dhe të drejtat e njeriut në përgjithësi.

6- Mungesa e pjesëmarrjes efektive të grave në pozitat vendimmarrëse në nivel kombëtar dhe në të gjitha komitetet e pajtimit dhe negociatat për ndërtimin e paqes.

7- Mosmiratimi i kuotës për gratë në pushtetin ekzekutiv, si masë pozitive për t’i lejuar gratë të luajnë rolin e tyre në procesin e vendimmarrjes.

8- Mungesa e harmonizimit të legjislacionit kombëtar me standardet dhe mekanizmat ndërkombëtarë për të drejtat e njeriut dhe të grave, përfshirë Rezolutën 1325 të Këshillit të Sigurimit të vitit 2000, që shfuqizon ose ndryshon tekste dhe ligje që cenojnë të drejtat e grave dhe gratë të miratojnë legjislacionin që i mbron ato dhe rrit statusin e tyre.

9- Dështimi për të zhvilluar një strategji të re për avancimin e grave, e cila merr parasysh ndryshimet e reja dhe përfiton nga përvojat ndërkombëtare dhe përpiqet të mbështesë dhe promovojë një kulturë të solidaritetit, barazisë, anti diskriminimit dhe heqjes dorë nga dhuna.

*Autori është jurist dhe imam në Pejë