Autor: Timothy Garton Ash, The Guardian

Lufta perandorake e Kremlinit e bëri gjuhën dhe kulturën e saj armike të përbashkët anembanë ish-perandorisë së saj.

Koha ka ardhur që të shtrojmë pyetjen, po flas objektivisht, nëse Vladimir Putin është agjent i imperializmit amerikan. Sepse asnjë amerikan kurrë s’i ka shkaktuar as gjysmën e dëmit asaj që Putin e quan “bota ruse”, se sa vetë lideri rus.

Ky mendim më erdhi në kokë gjersa isha në qytetin ukrainas të Lviv, duke biseduar me ukrainasët të kthyer në refugjatë brenda vetë vendit të tyre nga lufta e Putinit. “Isha rusishtfolëse deri më 24 shkurt”, tha Adelina, një studente arti nga qyteti tashmë i okupuar nga rusët i Nova Kakhovka, duke iu referuar datës së nisjes së pushtimit të plotë herët gjatë këtij viti. Rusia dështoi të mbizotërojë kulturën ukrainase, tha ajo, kështu që tani ia ka mësyerë për ta vrarë. Disa studentë tjerë ukrainas më thanë se gjejnë “frymën e lirisë” në letërsinë ukrainase, ndërsa “të nënshtrimit” në atë ruse.

Tetiana, një refugjate nga qyteti i bombarduar dhe i shkatërruar pamëshirshëm i Mariupolit, kishte vuajtur pa nxehtësi, dritë ose ujë në një bodrum nën bombardime të vazhdueshme, kishte parë shoqen e saj më të mirë të vrarë nga një raketë ruse dhe më pas pati një odise traumatike arratisjeje. Tetiana jo vetëm që flet shumë më mirë rusisht se ukrainisht; nëna e saj është në fakt nga Rusia, ashtu si edhe vjehrri i saj. Presidenti rus do ta konsideronte atë një ruse. Kështu që i kërkova asaj mesazhin e saj për Putinin. Ajo u përgjigj se do të donte ta vriste.

Kudo që kthehesha, në çdo bisedë, kishte një refuzim total jo vetëm ndaj diktatorit rus, jo thjesht të Federatës Ruse si shtet, por të gjithçkaje dhe pothuajse të gjithë rusëve. Sondazhi i Institutit Ndërkombëtar të Sociologjisë në Kiev tregon se rreth 80% e ukrainasve kishin një qëndrim pozitiv ndaj Rusisë në vitin 2013; deri në maj 2022, shifra ishte vetëm 2%. Një pedagog universiteti më tha se studentët e tij tani shkruajnë “russia” me një shkronjë të vogël. “Unë nuk i korrigjoj ato.”

Kjo mund të mos jetë befasuese në Ukrainë, një vend që vuan nga një luftë ruse që tani është e drejtuar kryesisht kundër popullsisë civile. Por e njëjta gjë po ndodh në pjesën më të madhe të territorit të ish-perandorisë ruse (dhe më pas sovjetike) – të cilën, që nga fillimi i viteve 2000, Moska është përpjekur ta riimagjinojë si russkiy mir, ose botën ruse.

Në Gjeorgji, një pakënaqësi e fortë ndaj Rusisë neoimperiale është më se e kuptueshme, pasi Rusia ka pushtuar afërsisht – një të pestën e territorit sovran të vendit (në Abkhazi dhe Osetinë e Jugut) që nga viti 2008. Por pas pushtimit të Ukrainës, kjo armiqësi ka përfshirë pothuajse të gjithë rusët. Ironikisht, kjo ndikon në shumë dhjetëra mijëra rusë që kanë ikur në Gjeorgji pikërisht për të shmangur rekrutuar për të luftuar në luftën e Putinit kundër Ukrainës. Gjeorgjianët pyesin: pse nuk protestoni në shtëpi? Ose siç thuhej në një baner, “Putini po vret njerëz në Ukrainë ndërsa rusët hanë kaçapuri në Gjeorgji”. (Khachapuri është buka dalluese e djathit gjeorgjian.)

Revoltë ka edhe në shtetet e Azisë Qendrore që kanë ende lidhje shumë të ngushta me Moskën. Në YouTube, mund të shikoni një përgjërim madhështor të ambasadorit rus në Kazakistan, ngacmues, Alexey Borodavkin, të mbajtur në rusishte të rrjedhshme nga gazetari kazak Arman Shuraev. “Rusofobia është gjithçka që keni arritur me veprimet tuaja budallaqe,” thotë ai. Nëse Rusia pushton Kazakistanin siç ka pushtuar Ukrainën, “e gjithë stepa kazake do të shpërndahet me kufomat e rekrutëve tuaj… Ju jeni idiotë. Ju jeni kanibalë që hani veten.”

“Borodavkin,” përfundon ai, duke iu drejtuar drejtpërdrejt ambasadorit, “nëse doni të shihni nazistët dhe fashistët në Kazakistan, shikoni në pasqyrë dhe do të shihni nazistin dhe fashistin kryesor. Lavdi Ukrainës! Përpara Kazakistanit!”

Kur Rusia nisi pushtimin e saj në shkallë të plotë të Ukrainës më 24 shkurt, gazetarja ukrainase Olha Vorozhbyt u përpoq t’i shpjegonte një publiku indian se çfarë po ndodhte. “A mund ta imagjinoni një Britani që pretendon se India është në perandorinë e saj?” ka shkruar ajo në Indian Express. “Kjo është ajo që Rusia po bën tani.” Dikush mund të zgjerojë analogjinë. Imagjinoni që një diktaturë revanshiste, militariste britanike instrumentalizoi nocionin kulturor të një “bote anglishtfolëse” për të justifikuar ripushtimin e saj në Indi. Kjo është pikërisht ajo që Putini ka bërë.

Nocioni i russkiy mir u ringjall dhe u ripaketua në fund të viteve 1990 si një lloj iniciativë ruse e fuqisë së butë (mir do të thotë paqe si dhe botë). Në vitin 2007, me dekret presidencial u krijua fondacioni Russkiy Mir. Ky u prezantua si një homolog rus për Këshillin Britanik ose Goethe-Institut të Gjermanisë, por koncepti u përdor më pas nga Putini për të justifikuar luftën e tij të rikolonizimit në Ukrainë. Ai e përmendi shprehimisht termin në një fjalim që justifikonte aneksimin e Krimesë në 2014.

Rezultati krejtësisht i parashikueshëm: neveria kundër luftërave të tij rikolonizuese është shtrirë në të gjithë nocionin më të gjerë të një bote rusishtfolëse. Natyrisht, një krahasim me botën anglishtfolëse tregon gjithashtu dallime të mëdha. Perandoria e Britanisë ishte jashtë shtetit, Rusia ishte një perandori tokësore e afërt. Ideologjia e një bote ruse ishte gjithmonë e lidhur ngushtë me projektin perandorak rus, Kishën Ortodokse Ruse (tani e kryesuar nga luftënxitësi kishtar Patriarku Kirill) dhe autokracinë. Por nëse Britania do të kishte ripushtuar Indinë, Këshilli Britanik nuk do të ishte as shumë popullor. Ata që i justifikojnë luftërat e tyre në aspektin kulturor, do ta shohin kulturën e tyre të trajtuar si armik.

Kështu, kultura ruse është një viktimë kolaterale e kanibalizmit vetëgllabërues të Putinit. Kishte një të ardhme alternative në të cilën kultura rusisht-folëse, si kultura e sotme anglisht-folëse, mund të ishte pasuruar në mënyrë multikulturore nga autorë dhe artistë nga të gjitha kolonitë e saj të mëparshme. Çfarë do të ishte letërsia bashkëkohore në gjuhën angleze pa autorë nga India, Afrika dhe Oqeania? Dhe, në fund të fundit, shkrimtarët e shkëlqyer bashkëkohorë ukrainas si Andrey Kurkov shkruajnë – apo duhet të them se kanë shkruar? – në rusisht.

Por ne duhet t’i mbajmë sytë nga tragjedia kryesore. Putini po përpiqet të rimarrë pjesë të perandorisë ruse me forcë brutale dhe terror. Kohët e fundit ai u mburr se Deti Azov është bërë një det i brendshëm rus, duke shtuar se edhe Pjetri i Madh “duhej ende të luftonte për të hyrë në [të]”. Rreth 14 milionë ukrainas, një e treta tronditëse e popullsisë së vendit, janë bërë të pastrehë. Evropa nuk ka parë asgjë të tillë që nga viti 1945.

Edhe në Lviv, në perëndim të Ukrainës, kam hasur në ndërprerje të shpeshta shumë-orëshe të energjisë, sepse Rusia ka shkatërruar rreth 50% të infrastrukturës energjetike të vendit. (Ju mund të dhuroni për të ndihmuar ukrainasit të kalojnë dimrin këtu.) Për çfarë ka më shumë nevojë Ukraina? Çdo person me të cilin fola dha të njëjtën përgjigje: armë, armë, armë. Na jepni mjetet, thonë ata, dhe ne do ta mbarojmë punën. Dhe kështu duhet.

Në fund, Vladimir Putin do të hyjë në histori jo thjesht si njeriu që nuk arriti të rivendoste perandorinë ruse, por si shkatërruesi i botës ruse./Reporteri.net/