Autor: Orhan Dragas

BE dhe SHBA duan që Beogradi dhe Prishtina të përfundojnë një marrëveshje përfundimtare për normalizimin e marrëdhënieve të tyre. Ky proces ka më shumë se dhjetë vjet që vazhdon, por agresioni rus kundër Ukrainës dhe ndikimi i saj shkatërrues në të gjithë kontinentin evropian po e përshpejton procesin, shkruan Orhan Dragas.

Orhan Dragas është themelues dhe drejtor i Institutit Ndërkombëtar të Sigurisë me seli në Beograd:

BE dhe SHBA vlerësuan drejt se vonesa e mëtejshme e zgjidhjes së problemit të Kosovës u përshtatet interesave ruse për të destabilizuar Evropën. Rusia po përpiqet të inkurajojë përshkallëzimin në Ballkan, sepse dëshiron të lehtësojë pozicionin e saj në Ukrainë duke zhvendosur një pjesë të fokusit të Perëndimit në një pikë tjetër të nxehtë. Kjo është arsyeja pse përshpejtimi i zgjidhjes së problemeve në linjën Prishtinë-Beograd është përgjigja e duhur ndaj ambicieve destruktive të Rusisë.

Në tavolinë është një propozim që zakonisht quhet franko-gjerman, megjithëse nuk ka dyshim se në hartimin e tij kanë marrë pjesë edhe SHBA-të. Është inkurajuese që as Beogradi dhe as Prishtina nuk e refuzuan atë; për më tepër, të dyja gjetën aspekte pozitive në të.

Propozimi parashikon që Serbia të lejojë anëtarësimin e Kosovës në institucionet dhe organizatat ndërkombëtare, përfshirë OKB-në, dhe në këmbim, një pranim të përshpejtuar në BE të Serbisë, me mbështetje të konsiderueshme financiare nga Perëndimi. Është gjithashtu thelbësore që Serbisë nuk do t’i kërkohet të njohë Kosovën si shtet të pavarur.

Kjo nismë ka shumë ngjashmëri me një propozim që Instituti Ndërkombëtar i Sigurisë, të cilin unë e drejtoj, e hartoi më shumë se tre vjet më parë dhe ua dërgoi qeverive të vendeve anëtare të BE-së, qeverisë amerikane dhe institucioneve të BE-së. Jemi të kënaqur që sugjerimet tona janë pasqyruar në këtë propozim që ka shanset më të mira për t’u zbatuar. Por, nga ana tjetër, është për të ardhur keq që u desh të kalonin më shumë se tre vjet që të aktivizohej një nismë në dukje e mirë-projektuar.

Tani është koha të kujtojmë disa nga zgjidhjet më të rëndësishme nga propozimi i Institutit tonë, veçanërisht ato që kanë të bëjnë me zbatimin e marrëveshjes së ardhshme, sepse ne e shohim atë fazë po aq të rëndësishme sa edhe vetë marrëveshja.

Nëse Brukseli me të vërtetë dëshiron që Beogradi dhe Prishtina të nënshkruajnë së shpejti një marrëveshje gjithëpërfshirëse dhe ligjërisht të detyrueshme, BE-ja duhet të jetë pjesë e një marrëveshjeje të tillë, domethënë, si një aktor i tretë, t’u ofrojë nënshkruesve një motiv të qartë për të bërë së pari një kompromis, dhe pastaj t’i përmbahen asaj në të ardhmen. Beogradi dhe Prishtina mund të motivohen vetëm nga një angazhim i detyrueshëm se prioritetet e tyre strategjike ndërkombëtare do të përmbushen brenda kornizave kohore të përcaktuara saktësisht.

Marrëveshja do të jetë e mundur vetëm nëse negociatorët bëjnë lëshime reciproke, por e njëjta gjë vlen edhe për BE-në. Është Europa ajo që duhet t’i japë kompensim Beogradit dhe Prishtinës për koncesionet e ndërsjella, të cilat padyshim do të jenë të dhimbshme dhe do të duhet të shpjegohen dhe zbatohen, dhe kjo nuk do të jetë një detyrë e lehtë nëse nuk ka garanci të forta, të nënshkruara nga BE, të cilat do të jenë më substanciale se thënia aktuale për “perspektivën evropiane”.

Për këtë arsye ne sugjeruam një rrugë të mundshme përmes aplikimit të njëkohshëm të marrëveshjes dhe aktivizimit të garancive, të cilat realizojnë prioritetet strategjike të politikës së jashtme të Beogradit dhe Prishtinës. Në rastin e Serbisë, kjo do të nënkuptonte anëtarësim të plotë në BE dy vjet pas nënshkrimit të marrëveshjes me Prishtinën, dhe në rastin e Kosovës, pranim në OKB dhe fillimin e negociatave për anëtarësim në BE, po ashtu dy vjet pas nënshkrimit të marrëveshjes.

Marrëveshja gjithashtu do të hyjë në fuqi të plotë dy vjet pas nënshkrimit (njëkohësisht me garancitë), sepse, ndërkohë, Beogradi dhe Prishtina duhet të përshtatin legjislacionin e tyre me zgjidhjet e reja të dakorduara, domethënë të përfundojnë negociatat e anëtarësimit me BE-në (Serbia) dhe të kryejë përgatitjet për anëtarësim në OKB dhe fillimin e negociatave për anëtarësim në BE (Kosovë). Një zgjidhje e tillë do të siguronte angazhimin e ndërsjellë të, nga njëra anë, palëve negociuese për të zbatuar atë që është rënë dakord, dhe nga ana tjetër, BE-ja dhe anëtarët më të rëndësishëm të OKB-së për të përmbushur garancitë e tyre. Sa i përket koncesioneve specifike, reciproke të dy palëve në dialog, ato do të lëvizin në kuadrin e interesave themelore të dy palëve, të cilat janë ende diametralisht të kundërta.

Një zgjidhje kompromisi do të mund të gjendej në komunat me shumicë serbe në veri të Kosovës që marrin status të veçantë brenda Kosovës, ku autonomia e tyre do të përmbante përgjigjet e mëparshme, të cilave do t’u shtohej mundësia që si tersi e veçantë të mund të bënin marrëveshje me Serbinë, veçanërisht në lidhje me financimin e juridiksioneve autonome dhe investimeve. Në komunat tjera me shumicë serbe në Kosovë, do të zbatohen dispozitat e Marrëveshjes së Brukselit për Bashkësinë e Komunave Serbe. Serbia do të merrte përsipër të mos ndërhyjë në anëtarësimin e Kosovës në OKB dhe në organizata të tjera ndërkombëtare.

Sa i përket BE-së, ajo do të merrte përsipër të sigurojë një fond të posaçëm masiv për financimin e projekteve në Serbi dhe Kosovë, i cili do të inkurajojë lidhjet e ndërsjella, kryesisht në fushën e infrastrukturës dhe tregtisë së lirë.

Është e vërtetë që zgjidhje të tilla do të devijonin nga modeli aktual i zgjerimit të BE-së, por Brukseli ka krijuar tashmë precedentë të ngjashëm kur disa anëtarë aktualë, me vendim politik, përshpejtuan në mënyrë drastike rrugën e tyre drejt anëtarësimit. Ky ishte rasti me Qipron në 2004, Bullgarinë dhe Rumaninë në 2007 dhe Kroacinë në 2013, kështu që përshpejtimi i pranimit të Serbisë nuk do të ishte një risi. Kjo kërkon një vendim politik nga Brukseli, i cili e di shumë mirë se çdo precedent i mëparshëm i ka sjellë BE-së dhe anëtarit të sapoardhur pakrahasueshëm më shumë përfitime sesa ka dëmtuar parimet e tij të zgjerimit, të cilat përndryshe janë objekt rishikimi.

BE-ja ka nevojë për guxim dhe vizion politik, të cilat i ka pasur të panumërta deri tani, por dukej se i ka harruar me kalimin e kohës, e preokupuar me betejat e brendshme. Në këtë mund të ndihmojë plani franko-gjerman, si dhe paraardhësi i tij – plani i Institutit tonë për njëkohshmërinë e zbatimit të marrëveshjes. Kështu, ata më në fund do t’i përgjigjen pyetjeve të bëra prej kohësh të presidentit serb Vuçiq – “Sa do të kemi perspektivë evropiane?” dhe kryeministrit të Kosovës Kurti – “Pse Kosova është e vetmja në Evropë, të rinjtë e së cilës janë të izoluar?”. /Reporteri.net

*Ky opinion është shkruar për portalin Euractiv.com, i cili financohet edhe nga fonde të BE’së.