Autor: Cas Mudde

Popullizmi u ngrit në mesin e shekullit të 19’të në Rusi dhe Shtete të Bashkuara të Amerikës por mbeti krejtësisht e papërfillshme në politikën evropiane deri në vitet 1990. Që nga atëherë, popullizmi është kthyer në fenomen anembanë Evropës. Sot jetojmë në “Zeitgeist-in e popullizmit”, ku partitë dhe retorika populliste dominojnë debatin politik. Ndonëse ekziston një ngatërrim mes popullizmit dhe nativizmit në akademi dhe media, nuk ka dyshim se popullizmi është aspekt i rëndësishëm, edhe pse jo domosdoshmërisht më i rëndësishmi, në ngritjen e të ashtuquajturave parti politike populliste dhe politikanëve popullistë.

Përkufizimi:

Deri kohëve të fundit popullizmi mund të përkufizohej si një koncept thelbësisht i debatueshëm, por tani kemi një konsensus në rritje se ajo është ngritur në qasje ideacionale, e cila popullizmin e sheh, pikësëpari, si një set idesh të përqendruara në kundërshtinë themelore mes popullit dhe elitës. Nëse ky set idesh përbën diskurs politik, ideologjik ose stil, kjo mbetet për t’u debatuar. Në shumë raste, sidoqoftë, kjo ndarje është çështje dytësore, nëse jo irrelevante, për çështjen në fjalë.

Unë popullizmin e definoj si një ideologji me qendër të hollë që shoqërinë e konsideron përfundimisht të jetë e ndarë në grupe homogjene dhe antagoniste: “njerëzit e çiltër” dhe “elitën e korruptuar”, dhe që argumenton se politika duhet të jetë shprehja e vullnetit të përgjithshëm të popullit. Karakteristikat qenësore të ideologjisë populliste janë monizmi dhe moralizmi: të dyja “populli” dhe “elita” shihet sikur ndajnë të njëjtat interesa dhe vlera, derisa ndarja kryesore mes tyre bazohet në moral (d.m.th, ‘të çiltër/të pastër’ vs. ‘të korruptuar/të prishur’). Popullistët pretendojnë se ata, dhe vetëm ata, përfaqësojnë tërësinë e popullin, derisa “elita” përfaqëson “interesa të veçanta”. Dukshëm, “populli” është konstrukt, që mund të definohet në mënyra të ndryshme.

Popullizmi është ideologji, pra, një botëvështrim, por është me qendër të hollë, që do të thotë se i adresohet vetëm një pjese të agjendës politike – p.sh, nuk ka opinion rreth asaj se cili është sistemi më i mirë politik ose ekonomik. Rrjedhimisht, të gjithë akterët relevantë e kombinojnë popullizmin me një ideologji tjetër, normalisht me ndonjë formë nacionalizmi në të djathtën ose ndonjë formë të socializmin në të majtën. Derisa popullizmi nuk e kërcënon demokracinë në të njëjtën mënyrë si ekstremizmi në fillim të shekullit 20, populizmi përbën sfidë themelore ndaj institucioneve dhe vlerave të demokracisë liberale, më së shumti, të drejtave të pakicave, pluralizmit, dhe ndarjes së pushtetit.

Krizë apo transformim?

Kundër interpretimit popullor që “momenti popullist” aktual është rrjedhojë direkte e Recensionit të Madh, e cila e supozon si të përkohshme, si fenomen të lidhur me krizën, unë argumentoj se ngritja e popullizmit është e lidhur me disa ndryshime strukturore të shoqërisë që në themel kanë ndërruar politikën evropiane.

Nga ana e kërkesës së politikës, mobilizimi kognitiv dhe pabarazia në rritje kanë krijuar popullsi më të pakënaqur dhe më të zëshme. Nga ana e ofertës së jashtme, një konsensus i gjerë mbi ekonominë neoliberale dhe politikën mbikombëtare i ka bërë partitë kryesore më pak efektive dhe më të ngjashme, ndërsa peizazhi mediatik i transformuar radikalisht ka ofruar më shumë akses dhe mbulim mediatik për politikanët populistë. Së fundi, në lidhje me anën e ofertës së brendshme, aktorët populistë janë bërë opsione më tërheqëse për shkak të liderëve, organizatave dhe propagandës më të mirë.

Mënyra më e mirë për ta parë popullizmin, veçanërisht në kontekstin aktual evropian, është si një përgjigje joliberale demokratike ndaj liberalizmit jodemokratik. Ai është, para së gjithash, përgjigje ndaj mungesës së perceptuar të opsioneve brenda një hapësire politike gjithnjë e më të mbyllur. Mbyllja e kësaj hapësire lidhet qartësisht me hegjemoninë neoliberale të dekadave të kaluara, edhe pse ajo ka qenë gjithmonë më e fortë në diskurs sesa në politika, të shprehura dhe të zbatuara si nga shtetet kombëtare, ashtu edhe nga organizatat mbikombëtare, jo më pak nga BE-ja. Ndërsa liberalizmi u bë hegjemonist, politikanët si nga qendra e djathtë ashtu edhe nga qendra e majtë mbikëqyrën një abdikim të jashtëzakonshëm të pushtetit në treg (privatizimi), organizatat mbikombëtare (p.sh. BE dhe FMN) dhe institucionet teknokratike (p.sh. bankat qendrore). Ky proces ishte vetëm nominalisht demokratik, në kuptimin që politikanët e zgjedhur në mënyrë demokratike i morën këto vendime dhe i zbatuan ato, por ata rrallë bënë fushatë për to. Ata përfituan nga një “konsensus lejues” i cili shtrihej përtej thjesht procesit të integrimit evropian.

Nga vitet 1950 deri në vitet 1990, shumica e popullsive në Evropën Perëndimore ose mbështetën (në mënyrë implicite) ose të paktën nuk e kundërshtuan konsensusin e integrimit të elitave ekonomike, politike dhe shoqërore. Ky konsensus integrimi i referohet një game të gjerë politikash ekonomike, politike dhe sociale, të cilat të gjitha bazohen në themel të idesë se integrimi dhe hapja çojnë në progres. Së pari, është ideali i integrimit evropian, një pasojë e drejtpërdrejtë e shkatërrimit masiv të lidhur me nacionalizmin në Luftën e Dytë Botërore. Besohej se integrimi ekonomik dhe politik do t’i bënte luftërat në kontinentin evropian gjë të së kaluarës. E dyta është ideologjia e tregjeve të integruara, e cilësuar shpesh si neoliberalizëm ose globalizim neoliberal, e cila u bë hegjemoniste në vitet 1980. E treta, dhe e fundit, është ideja e integrimit kulturor, si midis kombeve të Bashkimit Evropian, por më e rëndësishmja brenda këtyre kombeve, si pasojë e emigracionit masiv.

Ndërsa shumica e votuesve të partive populiste mbështesin sistemin demokratik, ata mbështesin partitë që minojnë sistemin real ekzistues të demokracisë liberale në vendin e tyre, duke dobësuar të drejtat e pakicave, sundimin e ligjit dhe ndarjen e pushteteve. Me fjalë të tjera, ato ofrojnë një përgjigje joliberale demokratike ndaj liberalizmit të perceptuar jodemokratik.

Nëse votat për partitë populiste janë një shenjë riorganizimi, dhe për rrjedhojë përtëritje e demokracisë, siç argumentojnë disa studiues, është shumë herët për të thënë. Ndërsa është e vërtetë që disa parti të djathta radikale populiste kanë (kishin) votuesit më besnikë në vendin e tyre, si Fronti Kombëtar (FN, tani RN) dhe Partia Austriake e Lirisë (FPÖ), edhe këto parti kanë kaluar nëpër zhvillime të larta dhe uljet. Shumë parti të tjera populiste kanë dëshmuar se janë partitë e ndezura që supozonte shumica e literaturës së hershme të pasluftës mbi populizmin. Ndërsa disa parti populiste të ndezura lënë një ndikim në sistemin politik (p.sh. Lista Pim Fortuyn në Holandë), kjo ka më shumë gjasa të jetë rasti në sistemet partiake të krijuara të Evropës Perëndimore sesa në sistemet më fluide partiake të Evropës Qendrore dhe Lindore.

Për më tepër, edhe aty ku partitë populiste transformojnë hapësirën politike, duke shtuar një dimension të ri të konkurrencës elektorale, kjo është më së shumti pasojë e ideologjisë së tyre pritëse. Për shembull, dimensioni i shumëpërfolur midis ‘globalistëve’ dhe ‘nacionalistëve’, i cili është ‘prezantuar’ nga studiues të ndryshëm me emra të ndryshëm, është shumë më tepër rezultat i nativizmit të partive të djathta radikale populiste sesa populizmit të partive populiste.

Konkluzioni

Duke qenë se transformimi i shoqërive evropiane është strukturor, politika populiste është këtu për të qëndruar. Nuk është më “episodik” apo “niche”. Sfiduesit populistë kanë ardhur në pushtet në vende si Greqia dhe Italia, në koalicione populiste jo më pak, ndërsa aktorët kryesorë janë transformuar në populistë në vende si Hungaria dhe Polonia. Kjo do të thotë se populizmi është tani në zemër të Evropës dhe të Bashkimit Evropian, dhe nëse ai do të ketë sukses apo jo në transformimin rrënjësor të politikës evropiane varet nga fakti nëse rrjedha kryesore liberale demokratike do të jetë në gjendje të përshtatet me rrethanat e reja. Ajo që tashmë është e qartë, është se as kopjimi i demokracisë joliberale dhe as rritja e liberalizmit jodemokratik nuk do ta shpëtojë demokracinë liberale.

Teksti është përkthyer në shqip nga gazeta online Reporteri.net.