Autor: Daegan Miller

Kalifornia ka kohë që shihet si vend ku ndodhet e ardhmja, dhe ky shtet ka tërhequr afër vetes ndjekës nga anembanë bota dhe përgjatë spektrumeve politike. Hipikë të dhënë pas Grateful Dead e kanë quajtur shtëpi të tyre këtë shtet, njëjtë siç e quanin edhe vetë Ronald Reagan dhe Richard Nixon. Është njëfarë Meke për pelegrinët lokalët dhe lëvizjet për ushqime organike, po ashtu për dishepujt tekno-libertarian si Peter Thiel dhe Elon Musk. Por në të tashmen tonë të zënë në ethe e të padrejtë, ia vlen të kthejmë kokën pas në të kaluarën radikale të Kalifornisë për një copëz pamje drejt të ardhmes.

Në 1885, e ardhmja rrotullohej rreth një peme, një sekuoje gjigante kaliforniane, pema më e madhe në botë. Pema tashmë kishte emër të saj: Gjenerali Sherman (pas William Tecumseh Sherman, gjeneralit brutal të Luftës Civile Amerikane dhe shfarosësit të indianëve amerikanë). Por, kur një bandë anarkistësh e socialistësh e bënë këtë pyll sekuoje shtëpi të tyre, ia ndërruan emrin kësaj gjëje të madhe, ia lanë Karl Marx. Këta radikalë ishin zhvendosur në krahun perëndimor të maleve të Sierra Nevadës për të thmeluar një komunitet prej 12 miljesh katrorë, që e ata e quajtën Kaweah (ka-we-awe). Nga kjo rezervë, komunardët planifikuan të nisin një revolucion paqësor kundër eksploatimit kapitalist. Sot, programin e tyre do ta quanim si program ultra-radikal për qëndrueshmëri.

Kaweah-të aspironin krijimin e një komuniteti që ushqente zhvillimin e plotësishëm të secilit individ duke shkrirë punën, kohën e lirë dhe jetesën etike me nevojat shoqërore të sigurisë dhe komunitetit. Radikalt e Kaweah-të do të jetësonin një shoqëri të re, një utopi shoqërore dhe mjedisore, një model për një komb të ri pa kapital. “Pamja është sublime”, mburrej socialisti dhe anarkisti Burnette Haskell kur pa për herë të parë në mes të 1880’ave vendin. “Malet e përjetshme me kapak të bardhë të Sierra Nevada-s janë në pamje të plotë, ndërsa grykat malore dhe kanunet [sic], me ujëvarat e tyre madhështore, flitet në rrëmbim”.

Pamja ishte gjithashtu e pyjëzuar, dhe ato pemë – veçanërisht pishat dhe bredhat – do të ishin gjaku i jetës së Kaweah-t. Kaweah-të i bënin drutë rreth sekuojës, që ambientalistëve të sotëm mund t’iu duket sakrilegj. Megjithatë, kemi nevojë për një etikë mjedisore që lidhet me problemet sociale, kulturore dhe mjedisore që ne të gjithë i gjejmë në qytetet dhe fushat e fermave tona, rrugët dhe deponitë, ajër, tokë dhe ujë.

Për neve që sot jetojmë në kohëra tejet të nxehta, Kaweah-të kanë diçka për të na thënë. Një pjesë e praktikës së tyre erdhi nga anarkisti Pierre-Joseph Proudhon i cili konsideronte se prona është hajni, që aftësitë prodhuese të tokës, për shkak se janë në brendësinë e vetë tokës, nuk i përkasin askujt. Toka dhe fertiliteti i saj i përkisnin të gjithëve në mënyrë të barabartë dhe të lirë. “Prona dhe shoqëria janë krejtësisht të papajtueshme”, shkruante Proudhon në What is Property: or An Inquiry into the Principle of Right and of Government (1840). “Ose shoqëria duhet të zhduket, ose duhet të zhdukë pronën”. Sepse toka u përket të gjithëve – të gjallëve dhe atyre që do të vinë në jetë – punëtori duhet të veprojë edhe si ruajtës: “ai duhet të përdor [tokën] në konformitet me utilitetin e përgjithshëm, me mendjen në ruajtjen dhe zhvillimin e saj; ai nuk ka pushtet që transformojë atë, ta zbehë atë, ose t’ia ndërrojë natyrën”. Për Proudhon-in, garantuesi përfundimtar i të drejtës individuale për t’u rritur i papenguar e sipas gjenialitetit të tij shtrihet në komunitetin human dhe ambientor. Kaweah-të ndiqnin Proudhon-in në mirëmbajtjen e ideës që pasuria e botës kurrë nuk duhet të gëlltitet nga disa grabitqarë. E drejta dhe arsyeja deklaronin që të jetë e qasshme për të gjithë dhe gjithmonë.

Andaj, Kaweah-të ndërtuan për veten e tyre një ekonomi të ndërlidhur, një sistem social dhe ambientor që mund t’i qëndronte jetës humane si dhe asaj jo-humane. Kampet e tjera të prerjes së pyjeve në Sierras ishin pikërisht ato – kampe, mbledhje të përkohshme për migrantët e shfrytëzuar e të drejtuar nga pronarë që nuk ishin më. Kaweah, përkundrazi, ishte një shtëpi: komunarët do të hynin në oborrin e shtëpisë së tyre. Sistemi i tyre ishte sistem i akorduar për të dhënë jetë të shëndetshme dhe të përmbushur, e madje edhe u dëshmua se ishte popullor: Kaweahanët kishin një ekip bejsbolli, organizonin festa, organizonin ecje për të vizituar Marksin dhe debatonin për pikat më ezoterike të doktrinës socialiste dhe anarkiste gjatë piknikut. Komunari J J Martin raportoi se në kohën e shpërbërjes së saj komuna kishte 615 anëtarë – megjithëse kurrë më shumë se 150 nuk jetonin në pyll. Edhe studiuesi skeptik i jurisprudencës, W Carey Jones, shkroi në atë kohë, “në përgjithësi, mund të them … jeta [Kaweahan] është më e plotë, më e mirë dhe më fitimprurëse se ajo e një fermeri mesatar nga Kalifornia ose e anëtarëve të fshat mesatar në Kaliforni”.

Kaweah. Këtë emër s’e zë më në gojë askush. Mund të mendojnë se rënia e saj ishte e pashmangshme – radikalët thjesht s’ia dilnin dot në këtë botë dhëmb-për-dhëmb etj. Por, nuk ishte kjo çfarë ndodhi. Në fakt, një koalicion ksenofobik, maço-konservator, (në formën e presidentit të ShBA-së Theodore Roosevelt) dhe Hekurudha e Paqësorit Jugor (SPRR) komplotuan për të mbytur Kaweah-të me shkretëtirën e mbrojtur federalisht.

SPRR-ja kishte bërë një lëndë djegëse transporti vrasëse nga Paqësori Veriperëndimor i pyllëzuar deri në Kaliforninë qendrore të pakët prej druri, një monopol ky i kërcënuar nga ëndrrat Kaweahan. Kështu që hekurudha, me aleatët e saj konservatorë, kërceu në ofansivë. Fundi i Kaweah-së është i ndërlikuar dhe unë e tregoj historinë në librin tim This Radical Land (2018), por më 1 tetor 1890 një projektligj i palexuar – me gjasë i shkruar nga fiksuesi i Paqësorit Jugor, Daniel K Zumwalt – u hodh në Kongres dhe në ligj, duke u zgjeruar. Parku Kombëtar i ri i sekuosë që përfshin pothuajse të gjithë tokën e Kaweahans. Ky ishte fundi i Kaweah-të. Pasi kalorësia amerikane dëboi komunarët, Karl Marksit iu ndryshua emri në Gjeneral Sherman, një pemë që mund ta vizitoni edhe sot.

Shuarja e Kaweah e theu Haskell-in e dashuruar në peizazh, i cili u zhyt në alkoolizëm dhe, mendonte një nga shokët e tij, varësia ndaj kokainës. Por ai kurrë nuk e humbi besimin e tij radikal. Në një moment kthjelltësie pak vite para vdekjes së tij në 1907, ai shkroi: “A nuk ka, pra, ilaç për të këqijat që shtypin të varfërit? Dhe a nuk ka siguri që po vjen dita kur drejtësia dhe e drejta do të mbretërojnë në Tokë? Nuk e di; por unë besoj, shpresoj dhe besoj”.

Sot, ëndrra e Kaweahan-it për harmoninë radikale po kthehet në jetë, pjesërisht për shkak të ngrohjes globale dhe paaftësisë së mjedisit kryesor për ta trajtuar atë. Edhe Marrëveshja e famshme e Parisit e 2015-ës njihet gjerësisht si shumë e dobët për të arritur qëllimin e saj. Problemi, siç kanë vënë në dukje shumë kritikë, është se ambientalizmit perëndimor i është dashur prej kohësh të jetë në anën e fitimit ose të drejtësisë – dhe pushteti legjislativ ka kohë që ka rënë me të pasurit. Ne kemi nevojë për një ambientalizëm të ri, të bazuar në drejtësi, por nuk duhet ta shpikim atë nga ajri. Sekuoja, në fund të fundit, ende qëndron. Ndoshta Kaweah mund të ndihmojë në hartimin e një të ardhmeje – të drejtë, të gjelbër dhe të lirë – që nderon të gjitha gjallesat e Tokës.

Autori i këtij shkrimi është historiani dhe shkrimtari amerikan, Daegan Miller. 

Përktheu: Reporteri.net