Zgjedhjet lokale të vitit 2025 në Kosovë tashmë e kanë datën, 12 tetor.

Është një dukuri interesante, por partitë politike shumë shpesh kapen në ‘befasi’, siç i ndodh komunave me borën në dhjetor dhe vonohen me gjetjen e kandidatit ideal për të konkurruar në një komunë specifike.

Nuk është aspak e lehtë. Të jesh kryetar i një komune të vogël sot nuk është ndonjë ambicie e madhe për shumicën e njerëzve. Dhe edhe kur dikush vendos të kandidojë, shpesh heziton, sepse duhet të krijojë një ekip drejtorësh përreth vetes. Këto janë pozita të ndjeshme dhe komplekse, që kërkojnë njerëz të aftë, me përgatitje profesionale dhe përvojë të thellë. Por pikërisht këta njerëz, zakonisht, mund të gjejnë punë shumë më të mira në sektorin privat, me paga më të larta dhe stres më të ulët se sa në administratën komunale.

Këto rrethana i bëjnë kryetarët e komunave që veçse janë në pozitën e tyre, praktikisht të pamposhtur në parim. Në zgjedhjet e fundit të vitit 2021, rreth 70% e kryetarëve aktualë i kanë ruajtur pozitat e tyre (në disa raste partia e njëjtë, veçse kandidati ishtë tjetër për shkaqe të ndryshme).

Ky është një fakt i fuqishëm i asaj që e thash më lartë. Në komuna rrallë ka e bëhet opozitë. Një kryetar aktual duhet që me të vërtetë të ketë ndonjë skandal të madh ose të ketë mungesë performance në secilin dikaster që t’i rrezikohet seriozisht mandati.

Opozita, në shumicën e komunave, thuajse nuk ekziston. Shumë parti ende nuk kanë shpallur kandidatët e tyre. Jemi në fund të qershorit, zgjedhjet janë në tetor, dhe data është e ditur prej katër vjetësh. Kur më në fund paraqiten, kandidatët opozitarë vijnë me programe të improvizuara dhe premtime të përgjithshme, që përpiqen t’i kënaqin të gjithë. Në këtë situatë, votuesit zakonisht i rikthehen opsionit më të sigurt: kryetarit aktual. Ky i fundit, zakonisht, e shfrytëzon vitin e fundit të mandatit për të përfunduar apo përshpejtuar projekte, jo domosdoshmërisht sepse nuk ka punuar më herët, por për t’u kujtuar njerëzve se “po punon”, pikërisht kur kujtesa e tyre politike fillon të aktivizohet.

Një kandidat serioz i opozitës duhet ta nisë punën e tij ditën pas zgjedhjeve, sapo të shpallet rezultati. Kjo është sfida më e madhe: nuk e ke asnjë garanci se mund ta mposhtë kryetarin aktual, edhe pas katër vjetësh angazhim të vazhdueshëm. Dhe përballë e ke dikë që, përveç profilit të vet, ka pas vetes një institucion të tërë. Kjo kërkon kohë, angazhim dhe burime, dhe partitë rrallë investojnë në këtë drejtim.

Së dyti, në nivel lokal, nuk është vendimtare të kesh një program të thellë politik. Ajo që kërkohet është një prani e pandërprerë në terren: të jesh nëpër dasma, të pame, kafene – të dëgjosh, të shfaqesh, të jesh aty e të dëgjosh qytetarët, të mishërohesh me ta. Për dikë me ambicie politike dhe jetë personale e profesionale aktive, ky është një angazhim i lodhshëm e i kushtueshëm dhe pa asnjë siguri për sukses. Mund të punosh katër vjet dhe prapë të humbësh. Nëse ndodh kjo, të është mbyllur një derë në politikë, dhe në sektorët e tjerë je katër vjet mbrapa.

Kjo është arsyeja pse shumë pak njerëz e marrin këtë rrugë. Vetëm ata që e kanë bërë, kanë arritur ta ndryshojnë pushtetin, ndonjëherë me një diferencë fare të vogël, në balotazh. Megjithatë, në shumicën e rasteve, edhe pas katër vitesh punë, kryetari aktual mbetet i pamposhtur.

Partitë politike kanë buxhete të kufizuara, sidomos kur bëhet fjalë për të hyrat zyrtare. Për pasojë, këtë buxhet të vogël e përqendrojnë kryesisht në nivelin qendror: rreth liderëve të partisë, aktiviteteve kombëtare dhe organizimeve madhore. Kjo bën që, në shumicën e komunave, të mungojnë strukturat lokale funksionale. Rrallëherë ka degë të gjalla, kryetarët e degëve ndërrohen shpesh dhe mobilizimi ndodh zakonisht vetëm kur është tepër vonë, pak para zgjedhjeve.

Të vetmet struktura që funksionojnë në terren janë ato që aktualisht e mbajnë pushtetin lokal. Ato kanë akses në punësime publike dhe, përmes tyre, ruajnë ndikim direkt mbi njerëzit, madje edhe në sektorë që teorikisht duhet të jenë të depolitizuar, si arsimi dhe shëndetësia.

Mungesa e garës dhe dinamizmit politik në nivel lokal e bën edhe vetë votuesin pasiv dhe të painteresuar për ndryshim. Ai rrallë ka qasje në informata alternative, përveç atyre zyrtare që i shpërndan vetë komuna. Për pjesën më të madhe të mandatit, kryetari aktual është i vetmi që dëgjohet, përmendet dhe raportohet në publik. Ai ka hapësirë në media, shtyn përpara agjendën e vet dhe rrallë sfidohet nga dikush tjetër. Kjo e mban vazhdimisht prezent në vëmendjen e qytetarëve dhe, kur vjen koha e zgjedhjeve, e bën sërish të duket si opsioni më i sigurt dhe më i lehtë për t’u votuar.

I gjithë ky diskutim nuk e zbeh rolin që mund të ketë fushata në rezultatin e zgjedhjeve. Ka raste kur edhe kandidatët që janë paraqitur vonë kanë arritur të performojnë përtej pritshmërive dhe të bëhen faktorë vendimtarë. Vetëm në Prishtinë kemi dy shembuj të tillë: Selim Pacolli i AKR-së në vitin 2017 dhe Uran Ismaili i PDK-së në vitin 2021.

Për shembull, rezultati i vitit 2021, fushata interesante që ka tërhequr votë në të cilën PDK as nuk ka pasur akses më herët në Prishtinë dhe beteja e ashpër mes dy kandidatëve favoritë (Kryetari aktual, Përparim Rama nga LDK dhe kandidati i VV-së, Hajrulla Çeku) me bllokada, akuza e shumëçka tjetër e bëjnë Uran Ismailin një kandidat serioz për zgjedhjet aktuale të vitit 2025. Por, vetëm imagjinojeni sikur ai të angazhohej më herët për ta lajmëruar kandidaturën e për të bërë opozitë e angazhim në terren me elektoratin. Të paktën balotazhin, do ta kishte të sigurt. Në rrethanat aktuale, as gjithë potneciali që ka nuk ia siguron hyrjen në balotazh për shkak të fuqisë së madhe të votës që LDK dhe LVV e kanë në Prishtinë. Për më tepër, Ismaili akoma as nuk është zyrtarizuar si kandidat.

Partitë politike, nëse duan të krijojnë një dinamikë të re dhe një garë serioze në nivel lokal, duhet të ndryshojnë qasjen. Duhet të mendojnë formula konkrete për ta bërë pozitën e kryetarit të komunës, por edhe të drejtorëve komunalë, më atraktive, si për të rinjtë, ashtu edhe për profesionistët me përvojë. Një ide do të ishte që kandidati për kryetar të ketë një formë përkrahjeje financiare për një periudhë më të gjatë se vetëm disa muaj, për ta bërë të mundur angazhimin serioz dhe të qëndrueshëm. Ose, partitë mund të krijojnë një mekanizëm të brendshëm komunikimi dhe marketingu për të promovuar kandidatët lokalë më herët dhe më profesionalisht. Një ide tjetër do të ishte të ofrohen programe të strukturuara trajnimi për ata që shprehin interes të kandidojnë, në menaxhim publik, komunikim, etikë, etj. Krijohet një kuadër i  përgatitur, jo figura të improvizuara. Mund dhe të krijohet një mekanizëm i qartë që ndan një pjesë të fondit të partive për degët lokale, me detyrime konkrete për angazhim publik dhe programor. Ka dhjetra ide tjera, nëse ka vullnet për ta ndryshuar lojën e për t’i dhënë votuesit me të vërtetë alternativa dhe angazhim direkt në zgjedhjet lokale.

Sepse, kur një kandidat vendos të hyjë në garë vetëm 1 deri në 12 muaj para zgjedhjeve  (personalisht di për raste kur një kandidat i një partie të madhe nuk ka vendosur në një palë zgjedhje deri 3 ditë para fushatës, sepse po negocionte me kompaninë aktuale që të ia mundësojë një pushim për këtë periudhë) atëherë kjo nuk është garë e barabartë. Nuk është konkurrencë. Është thjesht humbje kohe, për ta, për votuesin dhe për vetë procesin zgjedhor. Sepse përballë kanë një kryetar që ka pasur katër vjet kohë për të ndërtuar praninë e vet, për të pasur qasje në resurse dhe për të kontrolluar rrëfimin publik.

Mos të harrojmë, zgjedhjet lokale prekin shumë më shumë drejtpërdrejtë interesin e qytetarëve se sa ato qendroret. Derisa kjo pabarazi të mos adresohet seriozisht, zgjedhjet lokale do të vazhdojnë të jenë më shumë konfirmim i pushtetit aktual sesa një mundësi reale për ndryshim. Dhe derisa ky sistem të mbështesë më shumë pushtetin sesa garën, zgjedhjet lokale do të jenë ritual, jo demokraci.

(Autori është ekspert i komunikimit dhe marketingut. Ka qenë i angazhuar në disa palë zgjedhje, me kandidatë të ndryshëm, në fushata të ndryshme).