Të ekzekutuar nga AK-47, të tradhtuar dhe të poshtëruar, të detyruar për t’u vetëvrarë për të mos rënë në duart e armikut, të gjykuar ose të internuar, diktatorët gjithmonë kanë një fund të keq.

Ata që besonin se ishin “çudia e kohës së tyre”, si Makbethi i Shekspirit, do të mallkohen dhe do të dëbohen nga historia. Kështu bien tiranët.

Kështu, ranë Benito Musolini dhe Hitleri, madje edhe Jozef Stalini. Pas rënies së BRSS, statujat u hoqën dhe rrugët kushtuar atyre u riemëruan.

Lufta e Dytë Botërore supozohej të ishte baza për Evropën dhe botën. Nuk ka më masakra, diktatura, gulag dhe shtypje të popujve.

Pol Pot

Gjenerali kamboxhian, Pol Pot admiron Revolucionin Francez dhe Marksizmin. Si i ri ai udhëtoi në Evropë, mori një bursë në Paris dhe punoi në Jugosllavi.

Pasi u kthye në Kamboxhia në fillim të viteve 1950 si pjesë e revoltave anti-franceze në territoret e asaj që ishte Indokina e atëhershme, ai ishte ndër themeluesit e Partisë Revolucionare Popullore Kmere me të cilën kaloi një kohë të gjatë i fshehur deri në ardhjen e tij në pushtet në prill 1975.

Në vitin 1978, në moshën 53 vjeçare, kreu një revolucion demokratik. Kështu e quajti Kamboxhia regjimin komunist dhe etno-nacionalist i Kmerëve të Kuq.

Qytetet u boshatisën dhe popullsia u dëbua në fshat, spitalet dhe pronat private u çmontuan dhe pothuajse dy milionë njerëz nga shtatë u zhdukën në katër vjet.

Të eliminuar me ekzekutime masive, të shfarosur në kampet e punës, të goditur nga uria. Një gjenocid që zgjati deri në vitin 1979, kur trupat vietnameze pushtuan vendin dhe vendosën një qeveri të re.

Në vitin 1997, Pol Pot-i është një hije në xhungël, pasi i ka mbijetuar viteve të luftës guerile, i sëmurë dhe i frrikësuar se mos tradhtohet nga ndjekësit e tij më besnikë, të cilët nuk heziton t’i eliminojë.

Në intervistën e tij të fundit me gazetarin amerikan, Nate Thayer, ai shfaqet i pafuqishëm dhe i humbur në përpjekjen e tij të fundit për t’u vetëshpallur: “Çdo gjë që kam bërë, e kam bërë për vendin tim. Unë isha thjesht i papërvojë. Ju dukem si person i dhunshëm?”. Ai vdiq në moshën 72 vjeçare më 15 prill 1998, zyrtarisht i goditur nga një atak në zemër.

Për Thayer-in, atë ditë me të në fshatin afër kufirit me Tajlandën, ku diktatori po vuante arrestin shtëpiak, ishte vetëvrasje: një koktej qetësuesish dhe anti-malarje për të mos iu dorëzuar amerikanëve.

Idi Amin Dada

Nuk dihet me siguri data e lindjes së diktatorit të Ugandës, Idi Amin Dada, 1924 apo 1925. Nuk dihet nëse “Dada” është klan apo pseudonim, as numri i fëmijëve të tij: 40 fëmijë nga 7 martesa, ndoshta 60 gjithsej.

Gjithçka dihet për fundin e tij: në mërgim, i goditur nga dështimi i veshkave më 16 gusht 2003 në spitalin “King Faisal” në Jeddah, në Mbretërinë e Arabisë Saudite, streha e fundit e artë pas Libisë dhe Irakut.

Aftësia dhe megalomania e tij fanatike e çuan atë nga ndihmës kuzhinier, në ushtrinë koloniale britanike për t’u bërë komandant i forcave të armatosura të Ugandës së pavarur dhe më pas e ndihmoi të lundronte midis fuqive perëndimore dhe Bashkimit Sovjetik, duke gjetur miq në Izrael dhe Afrikën e Veriut, si dhe në Organizatën për Çlirimin e Palestinës, Mbretërinë e Bashkuar dhe Gjermaninë Lindore.

Në marramendjen e plotfuqishmërisë, ai e shpall veten “Zot i të gjitha bishave të tokës dhe peshqve të deteve, Pushtuesi i Perandorisë Britanike në Afrikë, Mbret i Skocisë pa kurorë”.

Numri i saktë i viktimave të persekutimit etnik dhe vrasjeve të shkurtra gjatë presidencës së tij tetëvjeçare, nga grushti i shtetit të vitit 1971, deri në përpjekjen katastrofike për të pushtuar Tanzaninë, nuk dihet.

Vlerësimet variojnë midis 100,000 dhe 300,000. Kriza e parë serioze ndërkombëtare erdhi në vitin 1976, kur ai autorizoi uljen e fluturimit të “Air France” nga Tel Avivi në Paris, të rrëmbyer nga terroristët palestinezë dhe gjermanë: në sulmin izraelit për të çliruar pengjet, Operacioni Entebbe, vdiq komandanti i forcave special, Yonathan Netanjahu, vëllai më i madh i kryeministrit aktual Benjamin.

Sulmi në Tanzani në vitin 1978 e zhyti Ugandën në një fazë shumë të gjatë paqëndrueshmërie dhe hakmarrjeje, me drejtues të rinj dhe tmerre të reja si fëmijët ushtarë të Ushtrisë Çlirimtare të Zotit të themeluar nga Joseph Kony në vitin 1987.

Amin ishte shumë larg, ndoshta tashmë i varur nga dieta e frutave që kishte qenë obsesioni i tij në vitet e fundit. Ai hyri në histori si “Kasapi i Afrikës ose Hitleri i Zi”.

Çaushesku u bë Sekretar i Përgjithshëm i Partisë Komuniste të Rumanisë në vitin 1965; ai është president i Republikës Socialiste që nga viti 1974.

Plane intensive industrializimi dhe riedukimi: vendi është nisur drejt një progresi të detyruar që vetëm pjesërisht arrin të thyejë rrënjët e lashta rurale, ndërsa regjimi kërkon një autonomi që tolerohet dobët në Moskë.

Kontrolli social kapilar përmes bëhet policisë sekrete të tmerrshme, “Securitate”, aborti dhe çdo formë kontracepsioni janë të ndaluara me moton “Fetusi është pronë e shtetit”, dhe çmime u jepen “nënave heroina”.

Kult obsesiv i personalitetit të liderit: Çaushesku shkon aq larg, sa i jep vetes një pushtet pa kufi, madje befason Salvador Dalin që dërgon një telegram urimi (ironi e keqkuptuar surrealiste, do të merret për një homazh të vërtetë).

Në Bukuresht u ndërtua një Shtëpi e Popullit kolosale, ndërtesa më e rëndë në botë, sot selia e Parlamentit dhe e Gjykatës Kushtetuese.

Protestat studentore të dhjetorit 1989, në ndjesinë e ndryshimit që u përhap nga njëri vend në tjetrin të bllokut komunist, e bindën përfundimisht diktatorin të largohej nga kryeqyteti me bashkëshorten e tij, Elena.

Të arrestuar gjatë arratisjes së tyre të guximshme nëpër fshatin ku kanë lindur, gjyqi përmbledhës përbëhet nga imazhe me ngjyra të marra me një “Panasonic M7” në kazermat në Târgoviște.

Ata duken si dy fermerë të vjetër të frikësuar, të zhveshur nga pushteti dhe të mbështjellë me pallto shumë të çmuara për ato dhoma të mjera si vendi, që ai e kishte shtypur me racionimin e ushqimit.

Është 25 dhjetori i vitit 1989, më pak se një orë para gjykatës ushtarake, xhirimet e improvizuara që videokamera nuk ka kohë për ta filmuar, do të hyjnë në histori si fundi i revolucionit të vetëm të dhunshëm kundër sistemeve komuniste në Evropën Qendrore dhe Lindore.

Ata janë 73 dhe 71 vjeçe, duart e tyre të lidhura. Ndërsa në Bukuresht komplotistët dhe fraksionet vërshojnë mbi eshtrat e regjimit, ajo thërret “Shko në ferr”, ai këndon Internavionale-n.

Kjo është historia zyrtare. Vite më vonë, një nga tre parashutistët që kishin për detyrë të mbanin kallashnikovë atë ditë, do të kujtonte takimin me vështrimin e Çausheskut në momentin kur u bë e qartë se nuk do të kishte asnjë apel. Përfundoi aty dhe Nicolae qau.

Millosheviq

Sllobodan Millosheviq është lideri autoritar që në emër të Serbisë së Madhe ndez urrejtjen etnike në Ballkanin e viteve 1990.

I lindur nën pushtimin nazist gjatë Luftës së Dytë Botërore, ai filloi si funksionar komunist në Jugosllavinë e shkatërruar të Titos dhe u bë një agjitator nacionalist.

Gjatë rrugës ai u paraqit si një njeri i paqes duke nënshkruar Marrëveshjen e Dejtonit me kroatin Franjo Tuxhman dhe boshnjakun Alija Izetbegoviç, e cila në vitin 1995 i dha fund luftës në Bosnjë dhe Hercegovinë.

Megjithatë, gjatë konfliktit ai mbështeti aktivisht forcat serbe të Bosnjës të Presidentit Radovan Karaxhiç dhe komandantin e ushtrisë kundër popullatës, që planifikoi dhe masakrat, Ratko Mlladiç.

Tre vjet më vonë, së bashku me ultra-nacionalistin Vojisllav Sheshel, ai kaloi përshkallëzimin që çoi në luftën e re në Kosovë.

Vite të tëra fjalimesh të zjarrta dhe pasuri gjigante personale të grumbulluara, edhe falë sanksioneve, nga një grup pushteti që përfshin politikën, bankat, aparatet e sigurisë dhe hierarkitë ushtarake.

Përfundon me arrestimin dhe ekstradimin e tij në Hagë, ku Tribunali i OKB-së për ish-Jugosllavinë e thërret të përgjigjet për gjenocid, krime lufte dhe krime kundër njerëzimit.

Kroacia, Bosnja, Kosova: tre aktakuza, një për çdo luftë. Vendimi nuk do të vijë kurrë. Kur e gjetën të palëvizur në shtrat në mëngjesin e 11 marsit 2006, Millosheviçi kishte vdekur prej orësh.

Vdekja nga ataku në zemër pak para vendimit është një disfatë për të gjithë sistemin ndërkombëtar të drejtësisë penale.

Gjyqi më i rëndësishëm i shuar mes hipotezave të helmimit dhe vetëvrasjes nuk u konfirmua asnjëherë nga hetimet.

Në moshën 64-vjeçare, “Sllobo” është i vetëm në qelinë e tij në burgun Scheveningen me hijet e miliona refugjatëve dhe njëqind mijë të vdekurve.

Sadami

Ai filloi ngjitjen e tij me një grusht shteti me nacionalistët arabë të Partisë Baath në vitin 1968, për të pushtuar presidencën në vitin 1979.

Epoka e Sadam Huseinit në Irak u shënua nga tortura dhe masakra, persekutimi i pakicave, shfarosja e kurdëve, lufta e parë e Gjirit.

Më 9 prill bie Bagdadi, hapet pallati me banjot prej mermeri dhe floriri, statuja e liderit bie nga piedestali i saj i lartë në sheshin Al Firdos: një nga të shumtat në vend të mbushur me imazhe madhështore, do të bëhet simboli i shpërbërjes së regjimit.

Më 13 dhjetor, trupat amerikane zbuluan Sadamin në një vrimë në tokë të një ferme jo shumë larg qytetit të tij të lindjes, Tikrit.

Mjekra e gjatë e pluhurosur, flokët e shprishur, shikimi i humbur. Ende sot e kësaj dite mbahen mend pamjet e atyre orëve të nxjerra nga fitimtarët: diktatori nuk reziston, hap gojën me bindje dhe nxjerr gjuhën për kontrollet shëndetësore, parakalon me kyçet e lidhura në fotot kujtimore të ushtarëve.

Tre vjet më vonë, në dhjetor 2006, gjykata speciale e përbërë nga pesë gjyqtarë irakianë hodhi poshtë ankesën: dënimi për krimet kundër njerëzimit të kryera në masakrën e shiitëve në Duxhail në vitin 1982, ishte përfundimtar.

Shtetet e Bashkuara (të cilat në vitin 2011 do të tërhiqen nga vendi që nuk ka qenë kurrë në paqe, i drejtuar drejt konflikteve të reja dhe ngritjes së fondamentalistëve të Shtetit Islamik të vetëquajtur), do të donin ta shtynin ekzekutimin për disa javë, por Iraku i ri po nxiton të mbyllet.

Data e caktuar është 30 dhjetor. Sadam Huseini është 69 vjeç. Si ish-komandant i përgjithshëm, ai kërkoi të ekzekutohej me pushkatim, gjë që u refuzua.

Videoja zyrtare ndalet kur i vendosin lakun në qafë, dikush vazhdon të xhirojë dhe bota do të dëgjojë britmat dhe fyerjet, do të shohë trekëmbëshin prej druri dhe errësirën përreth.

Megjithatë, faji i tij nuk ishte i mjaftueshëm për të pastruar ndërgjegjen e Perëndimit, i cili pushtoi Irakun në mars 2003 në kërkim të armëve të shkatërrimit në masë që nuk ekzistonin.

Gadafi

Arkitekti i grushtit të shtetit që përmbysi monarkinë e mbretit Idris në vitin 1969, Muammar Gaddafi shpalli Republikën Arabe Libiane.

Ai vendosi menjëherë një regjim autoritar që synonte të ndërtonte një identitet të fortë kombëtar në një vend të ndarë në fise: ky plan përfshinte dëbimin e 20.000 banorëve me origjinë irakiane dhe persekutimin e të gjitha grupeve joarabe, deri te hebrenjtë. Koloneli luan kartën e nacionalizmit dhe revolucionit antiimperialist, antiperëndimor dhe anti-izraelit.

Në vitin 1977 ai shpalli Xhamahirinë e Madhe – Republikën “socialiste dhe popullore” të masave dhe shkroi një Libër të Gjelbër të modeluar sipas Librit të Kuq të Vogël të Mao Ce Dunit. Ai përmirëson shkrim-leximin dhe kujdesin shëndetësor, dhe promovon reformat sociale të bazuara në Sheriatin (ligjin islam).

Rreth familjes së tij është një sistem kleptokratik pushteti që mbrohet me kufizime në liritë civile, ndalime arbitrare, zhdukje, vrasje të shkurtra.

Ai akuzohet për financim të terrorizmit ndërkombëtar. Hetimet britanike dhe amerikane për masakrën e “Pan Am Flight 103”, me 259 persona në bord, të hedhur në erë nga një bombë në qiellin mbi qytetin skocez Lockerbie në vitin 1988, do të përcaktojnë përgjegjësinë e dy shtetasve libianë, të cilët Gaddafi refuzon t’i ekstradojë.

Sanksionet që rezultojnë të vendosura nga OKB-ja, do ta detyrojnë atë të deklarohet përgjegjës si kreu i qeverisë (të mos pranojë se ka dhënë urdhrin) dhe të dëmshpërblejë familjet e viktimave.

Në tetor 2011, tashmë i paditur nga Gjykata Penale Ndërkombëtare për krime kundër njerëzimit, njeriu që ka dominuar Libinë i padiskutueshëm për 42 vjet, i cili ka asete dhe llogari bankare me vlerë 200 miliardë dollarë në mbarë botën, u shfaq në takime me liderë të shoqëruar nga luksi i shfrenuar dhe i veshur në stilin beduin.

Revolta në erën e Pranverës Arabe ka rezultuar në luftë civile, duke sjellë me vete ndërhyrjen e vendeve të NATO-s, të zvarritura nga Franca dhe nën kujdesin e OKB-së.

Gaddafi u largua nga Tripoli muaj më parë për në Sirte, qytetin e tij të lindjes, ku mbeti i izoluar, ndërsa forcat e Këshillit të Tranzicionit përparonin.

Kolona bllokohet nga rebelët, koloneli përpiqet të fshihet në një tub kullimi. Ai do të vritet me dhunë të papërshkrueshme dhe humb jetën me një të shtënë arme zjarri në kokë.

Diktatori koreano-verior, Kim Jong Un (majtas), presidenti rus, Vladimir Putin (majtas) dhe ai i Sirisë, Bashar al Asad

Po sot?

Në Rusinë e Putinit, Kinën e Xi Jinping, Korenë e Veriut të Kim Jong-un, disidenca persekutohet dhe madje dënohet me vdekje.

Diktatori sirian Bashar Assad ka gjetur strehim në Moskë. Gjykata e Hagës ka lëshuar një urdhër-arresti për kryeministrin izraelit, Netanjahu për krime lufte dhe krime kundër njerëzimit.

Në demokracinë e madhe amerikane, presidenti Donald Trump dëbon këdo që nuk i miraton dy vendimet dhe ndëshkon ata që kanë ide të ndryshme.

Në vetë Evropën ka liderë që promovojnë hapur politika joliberale. Në vend që të përparojmë në rrugën e ligjit dhe demokracisë siç u betuam pas luftërave të fundit, bota edhe një herë po joshet nga modelet autoritare dhe diktatoriale. Ne e dimë se si përfundojnë ata si të gjitha herët e tjera./gazetasi/