Në dy vjet, mbi 125 dëshmitarë të ftuar nga Prokuroria e Specializuar kanë dhënë dëshmitë e tyre lidhur me akuzat që rëndojnë mbi ish-krerët e UÇK-së. Tani që Prokurorisë po i përfundon koha për të vërtetuar akuzat e saj, e ardhmja e gjyqit është e pasigurt.

Në tetor të vitit 2020 ishte konfirmuar aktakuza për krime lufte dhe krime kundër njerëzimit ndaj katër ish-krerëve të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës (UÇK).

Hashim Thaçi, Kadri Veseli, Rexhep Selimi dhe Jakup Krasniqi akuzohen se kishin qenë pjesë e një “ndërmarrjeje të përbashkët kriminale” që shënjestronte ata që i konsideronte “kolaboracionistë” dhe “tradhtarë” për të “fituar pushtet” gjatë dhe pas luftës së fundit në Kosovë, shkruan REL.

Avokatët e të akuzuarve kanë hedhur poshtë të gjitha akuzat që rëndojnë ndaj klientëve të tyre, duke argumentuar se UÇK-ja nuk kishte një strukturë komande efikase.

Në kohën e ngritjes së aktakuzës, Thaçi kishte qenë president i Kosovës; Veseli, kryetar i Partisë Demokratike të Kosovës (PDK); Selimi, deputet dhe udhëheqës i grupit parlamentar të Lëvizjes Vetëvendosje (LVV); dhe Krasniqi, ish-kryetar i Kuvendit të Kosovës.

Të katërt, sipas Prokurorisë, mbanin poste të larta edhe përgjatë kohës që mbulon aktakuza.

Por, fundi i Gjykatës mund të vijë edhe ndryshe, edhe pa përfunduar procesi gjyqësor.

A mund të shpërbëhet Gjykata Speciale tani?
I dërguari amerikan për operacione të posaçme, Richard Grenell, ka bërë disa herë thirrje për mbylljen e Gjykatës Speciale.

Më 13 prill, ai kërkoi ndërprerjen e financimit për Specialen, duke argumentuar se “gjithçka është politikë” dhe se “miliarda janë shpenzuar kot”.

Në përvjetorin e pavarësisë së Kosovës këtë vit, ai e quajti “padrejtësi të madhe” qëndrimin e Thaçit në Hagë.

“Edhe institucionet shtetërore të Kosovës, për shkak të politikës, kanë dështuar që të ndërmarrin veprime të domosdoshme ligjore për t’i dhënë fund kësaj padrejtësie”, ka deklaruar Grenell në X.

Thaçi pati ndërprerë një vizitë të planifikuar për në Uashington, në qershor të vitit 2020 – në mandatin e parë të presidentit amerikan, Donald Trump në Shtëpinë e Bardhë – pasi Zyra e Prokurorit të Specializuar i pati dërguar Dhomave të Specializuara në Hagë aktakuzën me dhjetë pika për shqyrtim, në të cilën emri i Thaçit përmendej për një sërë krimesh.

Aktakuzën e kshte ngritur prokurori Jack Smith, i cili më vonë dha dorëheqje për të hetuar presidentin Trump për përpjekjet për të përmbysur rezultatin e zgjedhjeve presidenciale të vitit 2020.

Ai ka dhënë dorëheqje nga Departamenti amerikan i Drejtësisë, si dhe hetimet ndaj Trumpit kanë pushuar pas fitores së tij në zgjedhjet e vitit 2024.

Përpjekjet për zhbërjen e Gjykatës në Hagë
Në dhjetor të vitit 2017 një grup prej mbi 40 deputetësh të Kuvendit të Kosovës kishin ndërmarrë një nismë për shfuqizimin e Gjykatës Speciale.

Kjo nismë ishte kritikuar nga bashkësia ndërkombëtare. Ambasadorët e atëhershëm të SHBA-së dhe BE-së, Greg Delawie dhe Ruairi O’Connell, e kishin quajtur këtë tentim “thikë pas shpine” dhe “natën më të rrezikshme për Kosovën që nga paslufta”.

Pa mbështetje të mjaftueshme në Kuvendin e Kosovës, përpjekja kishte dështuar.

Por, nëse SHBA-ja tani do të ndryshonte qëndrim dhe do të shkonte në vijë me kërkesën e Grenellit për mbylljen e Gjykatës Speciale, ajo mund ta dëmtojë rëndë procesin, thotë Miftaraj.

“Mundësia që SHBA-ja të tërheqë gjyqtarët dhe prokurorët të caktuar në Hagë pa dyshim që do ta vështirësonte punën e Gjykatës, do ta pengonte vazhdimësinë e procesit, kështu që në njëfarë mënyrë do ta bllokonte atë”, thotë Miftaraj.

Megjithatë, ai beson se do të ishte në interesin e të gjithë sponsorizuesve që “ky proces të përfundojë si proces gjyqësor” dhe shton se mundësitë që Gjykata të mbyllet përmes një vendimi politik “janë të vogla”.

Edhe pse Gjykata Speciale është pjesë e sistemit gjyqësor të Kosovës, ajo financohet kryesisht nga Bashkimi Evropian, me kontribute shtesë nga disa shtete të tjera, si Shtetet e Bashkuara, Kanadaja, Norvegjia, Zvicra dhe Turqia.

Kontributi i SHBA-së kryesisht është i përqendruar në financimin e punonjësve të emëruar nga autoritetet shtetërore amerikane.

Sipas raportit të fundit vjetor të Gjykatës, për vitin 2023, SHBA-ja renditet e dyta, pas Holandës – shtetit mikpritës të selisë së Gjykatës – sa i përket numrit të punonjësve në Gjykatën Speciale. Tridhjetë nga rreth 280 të punësuarit atje janë nga SHBA-ja.

Në mesin e punonjësve amerikanë, janë edhe gjykatës dhe prokurorë të specializuar. Nënkryetari i gjykatës është amerikani, Charles L. Smith III, ndërkaq kryeprokurore është amerikania, Kimberly West, që mori këtë post më 2023.

Gjykatësi Smith është edhe gjykatësi kryesor në rastin më të madh të gjykatës, atë kundër ish-krerëve të UÇK-së.

Dhomat dhe Prokuroria e Specializuar aktualisht kanë një buxhet prej 97.1 milionë eurosh, që përfshin periudhën nga 15 qershori i vitit 2023 deri më 14 qershor 2025.

Pse u formua Gjykata Speciale?
Për krime të luftës dhe krime kundër njerëzimit ishte përfolur për një kohë të gjatë para ngritjes së aktakuzës. Qysh në vitin 2010, ish-senatori zviceran, Dick Marty, kishte bërë një raport për Këshillin e Evropës, në të cilin kishte dënuar krimet e supozuara të UÇK-së, përfshirë “trafikimin e organeve njerëzore”.

Këto pretendime janë hetuar nga prokurori amerikan, Clint Williamson, që më 2014 kishte bërë të ditur se gjetjet e ekipit të tij nuk përfshijnë dëshmi të bazuara për trafikim organesh, por për krime të tjera lufte.

Kjo, në vitin 2015, kishte çuar në formimin e Dhomave të Specializuara të Kosovës.

Formimi i Gjykatës Speciale kishte ardhur pas presionit nga bashkësia ndërkombëtare, që besonte se vendosja e gjykatës jashtë Kosovës do të siguronte një proces gjyqësor të paanshëm dhe të besueshëm për të trajtuar akuzat e rënda.

Një tjetër arsye ishte thënë se ishte mbrojtja e dëshmitarëve. Megjithatë, në këtë gjë janë hasur probleme edhe pse Gjykata është vendosur në Hagë.

Çka tjetër po hetojnë Dhomat e Specializuara të Kosovës?
Deri më tani, kjo gjykatë ka shqiptuar aktgjykime për krime lufte si dhe për pengim të drejtësisë.

Ish-komandanti i Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës, Salih Mustafa, është dënuar me 15 vjet burgim për krime lufte, përfshirë ndalim arbitrar, torturë dhe vrasje. Për akuza të ngjashme, ish-pjesëtari i UÇK-së, Pjetër Shala, u dënua me 18 vjet burgim.

Ndërsa, ish-krerët e Organizatës së Veteranëve të UÇK-së, Hysni Gucati dhe Nasim Haradinaj, u dënuan me nga 4 vjet e 3 muaj burgim për pengim të administrimit të drejtësisë, përfshirë zbulimin e informatave konfidenciale dhe identitetin e dëshmitarëve. Më pas, ata u liruan me kusht.

Në shkurt të këtij viti, Gjykata Speciale i ka shpallur fajtorë edhe Haxhi Shalën, Sabit Januzin dhe Ismet Bahtijarin për akuzat për pengim të drejtësisë, më konkretisht, frikësim të dëshmitarëve, pas një marrëveshjeje të fajësisë që kanë arritur dy palët. Shala është dënuar me tre vjet burgim, ndërkaq Bahtijari dhe Januzi me nga dy vjet burgim.

Më 6 dhjetor të vitit 2024, Thaçit i është konfirmuar edhe një aktakuzë e re për përpjekje të paligjshme për të ndikuar në dëshmitë e dëshmitarëve në rastin kryesor gjyqësor.

Përveç Thaçit, në aktakuzën e dytë janë përfshirë edhe emrat e ish-ministrit të Drejtësisë, Hajredin Kuçit, ish-shefit të Agjencisë së Kosovës për Inteligjencë, Bashkim Smakajt, ish-kryetarit të Malishevës, Isni Kilajt, dhe Fadil Fazliut.

Si është pritur Gjykata Speciale në Kosovë?
Më 3 gusht të 2015-tës, Gjykata Speciale mori votat e mjaftueshme për themelim, pas dështimit më 26 qershor të atij viti.

Partia Demokratike e Kosovës (PDK), Lidhja Demokratike e Kosovës (LDK), Aleanca për Ardhmërinë e Kosovës (AAK), deputetë të komuniteteve joshumicë dhe disa deputetë nga NISMA-s kishin votuar për, duke siguruar 82 vota. Për themelim nevojiteshin 80 nga 120 votat në Kuvend.

Lëvizja Vetëvendosje – parti që ka qenë në pushtet në mandatin e fundit dhe që fitoi zgjedhjet parlamentare më 9 shkurt – e kishte kundërshtuar ashpër krijimin e gjykatës, duke e cilësuar atë të padrejtë ndaj luftës çlirimtare të UÇK-së.

Gjykimi ka hasur në kundërshtime të shumta në Kosovë, mbi bazat se ky proces është i njëanshëm, pasi që në të nuk përfshihen krimet e kryera nga serbët në territorin e Kosovës.

Që nga atëherë, nëpër Kosovë janë vendosur pankarte e pllakate të mëdha me mesazhin “Liria ka emër” dhe fotografi të ish-krerëve të UÇK-së që po akuzohen në Hagë.

Pak para nisjes së gjyqit në Hagë, protesta kundër këtij procesi ishin zhvilluar edhe në Hagë edhe në Prishtinë.

Mijëra qytetarë kishin marrë pjesë në “Marshin për Drejtësi”, të organizuar më 2 prill të 2023-tës në Prishtinë, në përkrahje të Thaçit, Veselit, Selimit dhe Krasniqit.

“Historia jonë nuk mund të rishkruhet”, “Marshojmë për drejtësi” dhe “Drejtësi jopolitike”, ishin disa nga pankartat që protestuesit i mbanin në duar.