Autor: Zuhdi Hajzeri

(Pjesa 2) Realizimi i sistemit ligjor shtetëror duhet të ketë elemente dhe garanci të ndryshme, te cilat mund te përmblidhen si me poshtë:

1 – Ekzistenca e kushtetutës: Ekzistenca e kushtetutës konsiderohet e barasvlefshme me legjislacionin themelor të shtetit juridik dhe është garancia e parë që shteti t’i nënshtrohet ligjeve, sepse krijon autoritetin në të dhe vendos ekzistencën e tij ligjore, si dhe veprimtarinë e saj brenda një kornize ligjore, por nuk është asnjanëse. Ekzistimi i Kushtetutës nënkupton krijimin e organeve shtetërore: legjislative, ekzekutive dhe administrative e gjyqësori, dhe kushtetuta është ajo që krijoi, rregulloi dhe vendosi kompetencat e saj, dhe janë organe të varura nga pushteti kushtetues.

Vetë kushtetutat gjithashtu specifikojnë llojet e mjeteve dhe mekanizmave për mbikëqyrjen e kushtetutshmërisë së ligjeve, dhe kjo është jashtëzakonisht me rëndësi në monitorimin e shkallës së pajtueshmërisë së autoriteteve shtetërore me dispozitat e tyre. Për shembull, Gjykata e Lartë e Shteteve të Bashkuara ka luajtur një rol të dukshëm në mposhtjen dhe ndaljen e çdo shkelje të dispozitave të Kushtetutës dhe të pushtetit legjislativ dhe ekzekutiv, veçanërisht në lidhje me të drejtat dhe liritë e individëve.

Kështu, ekzistenca e kushtetutës çon në kufizimin e autoriteteve publike, për t’i parandaluar ata nga shkelja e kufijve të juridiksionit të tyre, sepse ajo është me e larte se ata, ajo përcakton formën e zgjedhjes se tyre, disa besojnë se ekzistenca e kushtetutës nuk lidhet me mirëmbajtjen e rregullit demokratik. Kjo është e vërtet, por jo çdo kushtetute është garantuese e shtetit ligjor sepse kushtetuta e cila është garantuese e këtyre burimi i saj është populli dhe jo udhëheqësi.

2 – Administrata i nënshtrohet ligjit: Do të thotë që administrata u nënshtrohet ligjeve ose parimit të epërsisë së ligjeve. Nuk është e lejueshme që administrata të ndërmarrë ndonjë vendim administrativ ose veprim material përveç se te jete ne përputhje me ligjin, . Kjo është për shkak të dy gjërave:

E para është që derisa të përmbushet parimi i nënshtrimit të shtetit ndaj ligjeve, masat individuale të marra nga autoritetet publike në to do të duhet të zbatojnë rregullat e përgjithshme paraprakisht, dhe kështu të mbizotërojë drejtësia dhe barazia. Çështja e dytë është që ligjet në një shtet demokratik nxirren nga një organ i zgjedhur që përfaqëson popullin dhe ushtron sovranitetin në masë të barabartë. Nënshtrimi i administratës ndaj ligjeve ia ngrit vlerën dhe pozitën e veprimeve te asaj administrate , administrata ne nje shtet modern ligjor kryen veprime te shumta ne përputhje me zhvillimet sepse në të kaluarën, kompetencat e shtetit kufizohen në ruajtjen e sigurisë së brendshme dhe të jashtme të qytetarit (shteti kujdestar), Sidoqoftë, zhvillimi i rolit të shtetit, ku nga sa u tregua më sipër, parashikon disponueshmërinë e shërbimeve të ndryshme për qytetarët dhe në të gjitha aspektet e jetës, dhe administrata, kur e bën këtë, mund të shkelë të drejtat ose liritë e individëve.

Prandaj do të thotë që veprimet e administratës duhet të jene brenda kufijve të ligjeve punëtorët e administratës bazohen ne këtë parim përveç kur sjelljet e tyre bien ndesh me ligjin, dhe kjo ndeshje me ligjin duhet te vërtetohet përmes organeve kompetente ligjore.

Në këtë, vërehet se ka dy forma, mbikëqyrje administrative dhe gjyqësore. Në funksion të kritikave të drejtuara ndaj kontrollit administrativ, përfshirë faktin që administrata është e ndarë midis tyre atëherë vjen deri te mungesa e besimit, një prej kërkesave të drejtësisë është qe te mos jete ne kundërshtim. Administrata është e pavarur dhe mbrojtëse e organeve tjera ne veçanti organeve ligje.

3- Shkallshmeria e rregullave ligjore: Teoria e përfshirjes së rregullave ligjore kishte ardhur nga studimi austriak, veçanërisht nga juristi Kelsen dhe juristi Merkel, pasi thekson se rregullat ligjore nga te cilat përbëhet sistemi ligjor në vend janë përshtatur janë të lidhura me njëra-tjetrën në një seri. Midis tyre ka dallime disa renditen mbi te tjerat madje ato dhe n mes vete dallojnë nga shkalla dhe grada e tyre. Ne i gjejmë sipas vlerës se tyre rregullat kushtetuese, pastaj rregullat e rregullta legjislative, pastaj rregullat e përgjithshme ligjore (rregulloret) që nxjerrën nga autoritetet administrative, atëherë ato arrijnë rregullin individual, dmth. autoriteti administrativ.

Kjo rrjedh nga parimi i hierarkisë së rregullave ligjore, ekzistenca e nënshtrimit të rregullit të poshtëm ndaj rregullit te sipërm për sa i përket formës dhe lëndës, dhe vendimi individual duhet ti nënshtrohet rregullit të përgjithshëm të një përgjigje objektive paraprakisht. Dhe vetë puna administrative ekzekutive do të jetë vetëm në zbatim të vendimit që zbaton rregullat e përgjithshme për çështjen individuale.

4 – Mbrojtja e të drejtave dhe lirive individuale: Në fakt, qëllimi kryesor i nënshtrimit të shtetit ndaj ligjeve është të sigurojë mbrojtjen e të drejtave dhe lirive të individëve, edhe autoritetet publike mund të jenë arbitrare. Prandaj, të drejtat dhe liritë e individëve janë të përfshira në shtetin ligjor, dhe për këtë arsye shumica e kushtetutave moderne kanë përcaktuar garancitë e këtyre të drejtave dhe lirive. Këto të drejta dhe liri përbëjnë një kufizim për autoritetin e shtetit. Vendet moderne nuk kanë qëndruar indiferent ndaj tyre sikur mbrojtësit e të traditës liberale por këto shtete kanë vazhduar t’i forcojnë këto përmes ndërhyrjes ekzotike për t’i garantuar ato dhe për të garantuar legjitimitetin e tyre. Vendet moderne janë të detyruara të punojnë për të garantuar dhe zhvilluar të drejta dhe liri të reja, veçanërisht ato që njihen si të drejta sociale dhe ekonomike.

5- Pavarësia gjyqësore: Vërejmë mendime të ndryshme të juristëve dhe mendimtarëve për çështjen e pavarësisë së gjyqësorit dhe a përbën gjyqësori një autoritet të tretë në shtet? A është në varësi të njërës prej degëve ekzekutive dhe legjislative? Ne kemi vërejtur se opinioni më i mundshëm ka tendencë ta konsiderojë gjyqësorin si një autoritet të pavarur dhe kjo është ajo që përcaktojnë kushtetutat më të fundit, të cilat afirmojnë parimin e pavarësisë së gjyqësorit? Disa njerëz mund të besojnë se ajo që nënkuptohet është se gjyqësori është i izoluar nga autoritetet e tjera dhe se nuk ka asnjë marrëdhënie midis tyre dhe ky kuptim është i pasaktë dhe jo në përputhje me realitetin. Ekzistenca e një autoriteti gjyqësor që zbaton këto legjislacione kur zgjidhen mosmarrëveshjet midis Individëve dhe lëshohen vendime gjyqësore që janë të detyrueshme për të gjithë mund të vërejmë se ata mund të marrin pozicionet e tyre me zgjedhje ose të emëruar nga autoriteti ekzekutiv (e cila është tendenca më e zakonshme) në përputhje me procedurat dhe kontrollet të ligjit. Besojmë se qëllimi i pavarësisë se gjyqësorit ose ushtrimi i autoritetit është atëherë kur nuk ndërhynë autoriteti tjetër ne mënyrë te drejtpërdrejtë ose jo te drejtpërdrejtë, kjo realizohet nëse gjyqtare gjykon vetvetiu n ndarjen mosmarrëveshjeve ne mes individëve ose ne mes organizatave te ndryshme shtetërore dhe individëve. Dhe nuk lejohet ne asnjë mënyrë qe shteti te ndërhyjë ne punët e gjykatës ose të bën presion për të marrë vendime që dëmtojnë ndjenjat njerëzore dhe shtrembërojnë parimet e drejtësisë. Ajo ka të bëjë me avancimin e gjyqtarit individual, përveç gjyqësorit natyror (të zakonshëm) dhe distancimit nga gjykatat speciale dhe të jashtëzakonshme që bien ndesh me shtetin e së drejtës, me qëllim të forcimit të pavarësisë së gjyqësorit, çështja e disiplinimit të gjyqtarëve dhe izolimi i tyre nga juridiksioni i një autoriteti gjyqësor i jep gjyqtarit garanci të mjaftueshme për të mbrojtur veten. Besohet qe krijimi i Këshillit Gjyqësor ne mes Gjykatësve duke mos i jep te drejte ne këtë këshill presidentit te shtetit forcon pavarësinë e gjyqësorit dhe se udhëheqësi e këtij këshilli duhet ti ipet vet Gjyqtarëve.