Në Simpoziumin e Platonit, Sokrati jep një teori mbi dashurinë, sipas mësimeve të një gruaja që nuk ishte athinase. Por, kush ishte ajo në të vërtetë?

Në dialogun Simpoziumi të Platonit, në një festë vetëm për burra në Athinën e lashtë, në vitin 416 p.e.s., shtatë pjesëmarrës mbajnë fjalime të ndryshme për kuptimin e dashurisë. Njëri prej tyre është filozofi Sokrat, dhe kur vjen radha e tij për të folur, ai jep një deklaratë befasuese: ai propozon të “tregojë të vërtetën” mbi dashurinë. Kjo është befasuese, sepse në dialogë të tjerë të Platonit, ku Sokrati trajton pyetjet si “Çfarë është njohuria?,” “Çfarë është virtyti?” apo “Çfarë është guximi?,” ai nuk jep përgjigje pozitive për këto çështje thelbësore të mendimit dhe përvojës njerëzore. Në fakt, Sokrati ishte i njohur për faktin se nuk pretendonte të kishte njohuri, dhe shpesh pohonte: “E vetmja gjë që di është se nuk di asgjë.” Si është e mundur, atëherë, që Sokrati të pretendojë se di të vërtetën për diçka kaq themelore dhe gjithëpërfshirëse si dashuria?

Përgjigjja është se, në Simpozium, Sokrati pohon se e njeh të vërtetën vetëm sepse e ka mësuar nga dikush tjetër. Ai e përshkruan mësuesen e tij të dashurisë si një “grua e zgjuar joathinase që kishte njohuri për këtë dhe për shumë gjëra të tjera” (përkthimi im në gjithë tekstin – A. D.). Ai ia jep emrin Diotima e Mantineas, dhe duket se pranon pa asnjë rezervë rrëfimin për dashurinë që ka mësuar prej saj, të cilin tani e propozon për audiencën e vet.

Zakonisht, supozohet se kjo instruktore është një trill letrar i Platonit: figura e Diotimës shpesh quhet “priftëreshë,” për shkak të urtësisë dhe autoritetit me të cilin flet (edhe pse Platoni nuk e përshkruan me këtë titull). Por, çfarë pasojash do të kishte për njohurinë tonë të mendimit të Sokratit nëse do ta pranonim si të vërtetë pohimin e tij se ka mësuar për dashurinë nga një grua? Dhe, çfarë mund të mësojmë mbi vetë kuptimin e dashurisë?

Këtu, fillimisht do të përshkruaj “të vërtetën mbi dashurinë” që Diotima i ka transmetuar Sokratit. Më pas do të shpjegoj pse mund të supozojmë se Diotima është bazuar në një personazh real – Aspasia e Miletit – dhe do të sugjeroj se çfarë do të nënkuptonte kjo për kuptimin tonë të mendimit dhe metodës filozofike të Sokratit. Duke pranuar që Platoni ka synuar ta lidhë Diotimën me një figurë historike, të jashtëzakonshme dhe të njohur, mund të fitojmë njohuri të reja për një ndikim të shpërfillur biografik mbi Sokratin, si dhe për mënyrën se si është zhvilluar metoda e tij e kërkimit përkufizues. Kjo metodë do të shërbente si themeli thelbësor për qasjen e Platonit – jo vetëm për të kuptuar dashurinë, por për të ndërtuar teorinë e tij metafizike mbi natyrën transcendente të së vërtetës dhe realitetit.

Doktrina që Sokrati ia atribuon Diotimës në Simpozium është se dashuria – ose, më saktë, shpirti hyjnor Eros – vepron në nivele të ndryshme. Në nivelin më të ulët, dashuria ngjall ndjenja erotike ndaj trupit të dikujt për të cilin ndjejmë tërheqje. Megjithatë, ajo që na tërheq tek ai trup është, sipas Diotimës, një cilësi që e quajmë “bukuri” e cila na çon në njohjen se edhe shumë trupa të tjerë zotërojnë këtë cilësi dhe janë po aq të aftë të ngjallin ndjenja erotike. Duke njohur praninë e bukurisë në shumë trupa, njeriu kupton se ajo që na tërheq nuk janë vetë trupat, por cilësia abstrakte e bukurisë të cilën trupat e mishërojnë.

Kjo sjell një njohje të mëtejshme se gjërat e tjera, përveç trupit, posedojnë bukuri: tërhiqemi nga gjërat jomateriale, siç janë, mbi të gjitha, “urtësia, ligjet dhe institucionet” – veçori të një komuniteti ose qyteti që zgjojnë dashurinë dhe besnikërinë e një qytetari. Në këtë mënyrë, sipas Diotimës, dëshira erotike e zakonshme që ndiejmë ndaj një personi që e konsiderojmë të bukur mund të na ngrejë përmes një “shkalle” të dashurisë, shkallë pas shkalle, duke u ngritur nga objekti i veçantë i dëshirës drejt një vlerësimi të përgjithshëm të cilësisë abstrakte të bukurisë dhe, më tej, drejt mirësisë morale. Ajo që fillon si dëshirë fizike fisnikërohet përmes rrugës që i dashuruari ndjek për të arritur tek e mira më e lartë e imagjinueshme, forma abstrakte e së mirës.

Aristofani shpik një fantazi brilante për dashurinë si forca që na shtyn të kërkojmë “gjysmën tjetër” tonën

Siç na thuhet, kjo ide për një qëllim transcendent të dashurisë, duket e çuditshme dhe misterioze edhe për vetë Sokratin. Diotima e përshkruan dashurinë si një “mister,” në të cilin dëgjuesit duhet të nxiten ashtu siç rishtarët nxiten në Mistere (ritet e fshehta të kulteve të perëndive greke, si Dionisi). Megjithatë, shkallët e kësaj ngjitjeje, që përfaqësojnë etapat e ngritjes së të dashuruarit, parashikohen në dialog nga pesë folësit që flasin para Sokratit. Secili prej tyre përshkruan një aspekt të njohur të dashurisë (të paktën për kohën e tyre). Por, secili ofron vetëm një kuptim të pjesshëm: si në tregimin e të verbërve që përpiqen të përshkruajnë një elefant – njëri prek feçkën dhe thotë se elefanti është si një gjarpër; një tjetër prek në trup dhe thotë se është si një mur – secili nga pjesëmarrësit ofron vetëm një pjesë të tablosë që në fund të dialogut përmblidhet në një kuptim më të plotë.

I pari nga folësit, një aristokrat i ri i quajtur Fedri, e merr të mirëqenë marrëdhënien fizike dhe argumenton se Erosi i shtyn të dashuruarit të veprojnë me fisnikëri, madje deri në atë pikë sa të jenë të gatshëm të vdesin për personin që duan. Folësi i dytë, Pausani, bën dallimin e qartë mes kënaqësisë seksuale dhe një forme më të ndershme dashurie që përfshin angazhim të përjetshëm dhe ndërlidhje shpirtërore. Mjeku Eriksimaku më pas flet për dashurinë si një forcë abstrakte dhe harmonizuese që vepron në trup, në muzikë dhe në natyrë në tërësi. Tragjediani Agaton e përmbyll serinë e fjalimeve me një lavdërim të stërholluar të fuqisë krijuese dhe artistike të dashurisë, që sipas tij lind elokuencën dhe shpikjet letrare.

Para se të flasë Agatoni, dramaturgu i komedive, Aristofani, shpik një fantazi brilante për dashurinë si forca që na shtyn të kërkojmë “gjysmën tjetër” tonën, në mënyrë që të ndihemi të plotë dhe të përmbushur. Ai shpik një mit për “njerëzit origjinalë,” të cilët ishin dyfishët e atyre që jemi sot – krijesa të rrumbullakëta me dy fytyra, katër krahë, katër këmbë (etj.). Këto qenie, thotë ai, ishin tepër të fuqishme dhe të vetëkënaqura për t’u lejuar që të vazhdonin kështu, ndaj Zeusi i ndau në gjysmë për të krijuar qeniet njerëzore siç i njohim sot. Por, si rezultat i asaj ndarjeje, ne jemi në kërkim të vazhdueshëm për t’u rikthyer në plotësinë tonë origjinale, përmes bashkimit me “gjysmën tjetër” tonën; dhe kjo dëshirë, thotë Aristofani, është dashuria.

Sokrati e identifikon si Diotima personin që ia mësoi këtë doktrinë të ngjitjes. Gruaja që “më mësoi rrugët e Erosit,” thotë ai, ishte një grua e huaj (xenē në greqisht, pra nuk ishte athinase), të cilën ai e kishte dëgjuar të fliste për dashurinë më shumë se një herë në të kaluarën. “Diotima” nuk është e njohur si figurë historike jashtë veprës së Platonit, por detajet veçanërisht të sakta me të cilat Sokrati e prezanton, e bëjnë mjaft të besueshme që ajo të jetë, të paktën pjesërisht, e bazuar në një grua reale: tek Aspasia e Miletit. Aspasia ishte bashkëshortja e Perikliut, qytetarit më të rëndësishëm të Athinës, gjeneral dhe burrështetas i lidhur me “Epokën e Perikliut” – periudhën e lulëzimit të Athinës – i cili udhëhoqi për 30 vjet deri në vdekjen e tij gjatë Murtajës së Madhe në vitin 429 p.e.s. Poetët komikë, Eupolisi, Kratini dhe Aristofani – ekuivalentë të komentatorëve të tabloidëve të sotëm – e tallnin rregullisht ndikimin që Aspasia kishte mbi Perikliun dhe përfshirjen e saj të supozuar në çështjet shtetërore.

Në prezantimin për figurën e Diotimës, Sokrati përmend se “ajo e shtyu murtajën për 10 vjet, kur athinasit po bënin flijime për ta shmangur atë.” Studiuesit kanë treguar pak interes për të hetuar implikimet e këtij pohimi shumë specifik. Pse duhej që athinasit të bënin flijime, qartazi sipas udhëzimeve të një gruaje, një dekadë përpara se murtaja të godiste në vitin 430-429 p.e.s.? Kjo datë i çon lexuesit e vëmendshëm drejt fushatës famëkeqe që u zhvillua 10 vjet më parë kundër ishullit të Samosit nga Perikliu – viktima më e shquar e murtajës. Ndikimi i Aspasias dyshohej gjerësisht në vendimin e Perikliut për të sulmuar ishullin, i cili ishte një rival ushtarak dhe tregtar i qytetit të saj të lindjes, Miletit. Pushtimi i Samosit u shënua nga një brutalitet i theksuar nga ana e athinasve. Gjatë fushatës, të burgosurit samianë u dogjën me hekur të nxehtë, si bagëti, dhe pas dorëzimit të ishullit, Perikliu urdhëroi që komandantët e armikut të kryqëzoheshin në sheshin kryesor të Miletit dhe trupat e tyre të hidheshin jashtë pa u varrosur.

Veprimet e tij duhet të kenë shkaktuar shqetësim të madh te qytetarët athinas dhe te vetë Aspasia. Të mohosh varrimin, madje edhe për një armik, ishte sakrilegj dhe besohej se sillte hakmarrjen e perëndive. Sofokliu shërbeu si gjeneral gjatë fushatës në Samos: në dramën Antigona, që u shkrua vitin pasues, kori flet për ndotjen rituale (miasma) të një trupi pa varr për të cilën qyteti është ndëshkuar nga një murtajë e dërguar nga perënditë. Në dramë, Poliniku i vdekur shpallet armik i shtetit dhe varrimi i tij ndalohet shprehimisht nga udhëheqësi i qytetit, Kreoni (emri i të cilit në greqisht do të thotë “sundues”). Motra e tij, Antigona (një emër me po aq rrokje dhe të njëjtën ritmikë si “Aspasia”) vendos ta varrosë vëllanë, duke argumentuar se kjo është një detyrë fetare, dhe duke theksuar se Poliniku është gjaku i saj. Kjo detyrë ndaj të afërmve pasqyrohet edhe në një episod të biografisë së Perikliut, nga Plutarku, ku Perikliu kritikohej sepse fitorja e tij në Samos kishte shkaktuar vdekjen e “grekëve me lidhje gjaku” dhe jo të barbarëve.

Perikliu ishte i njohur për respektin e dukshëm që i kushtonte Aspasias, madje duke e mbështetur publikisht

Ndëshkimi hyjnor për sjelljen sakrilegje të Perikliut në Samos – ndoshta në formën e një murtaje – duhet të jetë ndier si rrezik real nga athinasit në vitin 439 p.e.s. Një mënyrë për të zbutur perënditë ishte përmes lutjeve dhe flijimeve. Deklarata e Platonit sugjeron se veprime të tilla ndodhën me të vërtet në vitin 439 p.e.s.; dhe fakti që murtaja nuk ndodhi atëherë mund të ketë shtyrë athinasit të besonin se masat shpërblyese kishin shmangur ndëshkimin hyjnor. Por, dhjetë vjet më vonë, kur murtaja goditi Athinën dhe vrau Perikliun së bashku me dhjetëra-mijëra të tjerë, qytetarëve mund t’u jetë bërë e qartë se ndëshkimi nuk ishte shmangur – por, thjesht ishte shtyrë. Nëse flijimet janë bërë në vitin 439 p.e.s., siç thuhet në Simpozium, me urdhër të një “gruaje të mençur,” atëherë nxitësja dhe mbikëqyrësja nuk mund të ketë qenë askush tjetër veçse Aspasia – gruaja e njohur për zgjuarsinë dhe mbrojtjen e burrit të saj, Perikliut.

Aluzioni i qëllimshëm ndaj Aspasias forcohet nga zgjedhja e emrit Diotima nga Platoni, që do të thotë “e nderuar nga Zeusi.” Zeusi ishte kryezoti i panteonit olimpik, dhe poetët komikë e tallnin rregullisht Perikliun duke e quajtur “Zeus,” për shkak të statusit të tij dominues dhe oratorisë rrufepritëse (po ashtu, Aspasian e quanin “Hera,” si gruaja e Zeusit). Perikliu ishte i njohur për respektin e hapur që tregonte ndaj Aspasias, madje duke e përqafuar publikisht – një gjest i madh nderimi në një shoqëri thellësisht patriarkale si ajo e Athinës. Marrëdhënia e tij me Aspasian daton rreth vitit 450 p.e.s., kur ai ishte në të dyzetat dhe ajo në të njëzetat. Pasi ishte divorcuar nga gruaja e parë, disa vite më herët, Perikliu ra në dashuri me këtë “të huaj” ekzotike dhe të zgjuar, pas ardhjes së saj nga Mileti i Azisë së Vogël, e shoqëruar nga motra e saj, gruaja e Alkibiadit – gjyshi i politikanit famëkeq me të njëjtin emër.

Përmendja e “Zeusit” nga dramaturgu i komedive, Aristofani, do të sillte menjëherë në mendje imazhin e Perikliut te shumë lexues të kohës. Një rezonancë tjetër ndoshta është e pranishme kur Aristofani flet për Zeusin që ndan në gjysmë qeniet “origjinale” njerëzore. Biografi Plutarku rrëfen një ngjarje ku një dash me një brirë të vetëm në mes të ballit, iu soll Perikliut nga prona e tij në fshat. Kjo çudi natyrore u interpretua nga një orakull si shenjë që Perikliu do të sundonte si i vetëm Athinën. Por, pasi Perikliu urdhëroi që kafka e dashit të ndahej më dysh, u zbulua se truri i tij ishte zhvilluar në mënyrë anormale, duke bërë që briri të formohej në një pikë të vetme. Imazhi i Aristofanit për dy gjysma që kërkojnë ribashkimin pas ndarjes, përkon me këtë detaj të përvojës së Perikliut.

Një rrëfim i humbur për Aspasian, i cituar nga oratori romak Ciceroni, tregon se ajo njihej për zgjuarsinë dhe elokuencën e saj. Ajo kishte krijuar një salon në Athinë (ndoshta në shtëpinë e kunatit të saj Alkibiad, i cili ishte sponsori i saj mashkull, sipas rregullave), ku thuhet se “udhëzonte athinasit e elitës, përfshirë Sokratin, për çështje dashurie.” Në këtë aspekt, ajo mund të krahasohet me mësuesit e respektuar udhëtarë të njohur si sofistë – termi i njëjtë që Platoni përdori për Diotimën në Simpozium. Fjalimet e Diotimës për çështje dashurie, të cilat Sokrati thotë se i kishte dëgjuar më shumë se një herë, përputhen me përshkrimin që Ciceroni jep për sesionet e Aspasias: në një rast, ajo këshillon një çift të martuar që marrëdhënia e tyre duhet të mbështetet në respekt të ndërsjellë për cilësitë morale të tjetrit. Kjo qasje etike rezonon me doktrinën e Diotimës, sipas së cilës dashuria e vërtetë, edhe pse fillon në nivelin fizik, në fund ngjitet drejt virtytit moral.

Dashuria ndaj bukurisë transcendente është kulmi i asaj që Diotima e quan “misteret e mëdha.” Por, përpara se të hyhet në atë sferë, ngritja e shpirtit drejt “dashurisë për rendin e mirë dhe funksionimin e drejtësisë” paraqitet si faza përfundimtare e mistereve të vogla. “Deri në këtë pikë, Sokrat,” thotë Diotima, “edhe ti mund të nxitesh. Por, qëllimi i këtyre riteve, nëse kryhen siç duhet, është arritja e vizionit përfundimtar të mistereve. Nuk jam e sigurt nëse ti mund ta arrish këtë, por do të ta shpjegoj, dhe ti bëj më të mirën për ta ndjekur.” Kjo është një pikë dalluese në fjalimin e Diotimës. Përse Platoni bën që Diotima të sugjerojë se Sokrati mund të jetë i paaftë për atë që pason?

Arsyeja duhet të jetë se kjo është pika ku doktrina e Diotimës pushon të ngjajë me gjithçka që Aspasia apo Sokrati mund të kenë thënë apo konceptuar ndonjëherë. Doktrina që pason zhvendoset në sfera të metafizikës, për të cilat asnjëri prej tyre nuk mund të ketë qenë i vetëdijshëm në kohën e vet – për arsyen e thjeshtë se idetë që prezantohen tani përfshijnë konceptin që Platoni zhvilloi më vonë në teorinë e formave. Kështu, bëhet e qartë përse Platoni nuk mund ta përmendte Aspasian drejtpërdrejt si autore të gjithë kësaj doktrine që Sokrati ia atribuon Diotimës. Në parim, një atribuim i tillë do të kishte qenë i mundur: në një dialog tjetër, Menekseni, Platoni e paraqet me vetëbesim Aspasian, me emër, si mësuese e elokuencës për Perikliun dhe Sokratin. Por, në këtë rast, ai do ta ketë kuptuar qartë se pjesa e dytë e doktrinës që ia vë në gojë Diotimës – misteret e mëdha – ishte një ekspoze për asgjë tjetër veçse për konceptin e tij personal për format. Siç këmbënguli më vonë Aristoteli, vetë Sokrati nuk kishte hise as interes në formulimin e një teorie të tillë. Format ishin zgjidhja e Platonit për të pohuar ekzistencën e një sfere të qëndrueshme dhe të pandryshueshme të realitetit – një përgjigje metafizike ndaj pyetjes se si cilësitë si drejtësia, bukuria, guximi dhe urtësia mund të ekzistojnë pa u ndryshuar ose kualifikuar.

Megjithatë, Platoni e dinte se, për një rrëfim të vendosur në kohën e Sokratit dhe që pretendon të përfaqësojë mendimin e tij, nuk mund t’ia ngarkonte thjesht këtë doktrinë të lartë, të mistershme, mësuesit të tij të dashur dhe të linte lexuesin të supozonte se kjo ishte vërtet ajo që Sokrati besonte. Kjo duhet të jetë arsyeja përse pjesa përmbyllëse dhe më e gjatë e Simpoziumit është shumë më pak intelektualiste. Na zbret nga lartësitë metafizike në realitetin e zakonshëm: Alkibiadi, i dehur, shpërthen në festë dhe mban një fjalim të gjatë në lavd të Sokratit, burrit që ka dashur për kohë të gjatë dhe i cili gjithashtu ia ka kthyer dashurinë. Shumë nga temat e ngritura nga folësit e mëparshëm, përfshirë ato në doktrinën e Diotimës, rishfaqen në portretin tepër personal që jep Alkibiadi për Sokratin si një njeri me durim të jashtëzakonshëm, dëshirë parimore, elokuencë krijuese, forcë edukative dhe bukuri të vërtetë të brendshme.

Diotima pranon një vend për dashurinë si në aspektin fizik ashtu edhe në atë ideal

Ajo që mësojmë nga Alkibiadi është se dashuria, siç mishërohet nga Sokrati, është misterioze, e shumanshme dhe e paparashikueshme. Ajo që ka rëndësi është individi unik që dashuron dhe që dashurohet, jo abstraksionet teorike të dashurisë. Pasojat e pjesëmarrjes në një marrëdhënie të tillë janë dytësore: ndonëse ishte e njohur për lexuesit e Platonit se Alkibiadi do të bëhej tradhtar i Athinës, Platoni e bëri Alkibiadin të theksojë se sjellja e tij e keqe ndodhi nga vetë ai, jo për shkak të lidhjes së tij me Sokratin. Ishte një konvencion letrar grek që folësi i fundit, në çdo debat, të ishte fituesi i argumentit: folësi i fundit ka ashiqare “fjalën e fundit.” Këtu, fjala e fundit shprehet me entuziazëm nga Alkibiadi, në një fjalim që gati e përjashton nga mendja doktrinën e lartë të mistershme të Diotimës. Por, a synon Platoni të heqë krejtësisht dorë nga “e vërteta për dashurinë” që ia ka veshur Sokratit përmes Diotimës? Apo, mos mbetet fjalimi qendror i Sokratit si “e vërteta” që lexuesi pritet ta pranojë si përgjigje ndaj pyetjes “çfarë është dashuria”?

Ajo që është e qartë është se kuptimi popullor i “dashurisë platonike,” i nxjerrë nga të dy këto fjalime – si një marrëdhënie që nuk përfshin seksin – është tepër i thjeshtëzuar. Alkibiadi rrëfen se si, në moshën 20-vjeçare, si djali më i pashëm në Athinë, ndau një tendë gjatë një fushate ushtarake me Sokratin 37-vjeçar. Ai u përpoq ta joshte fizikisht, duke e përqafuar nën batanije, por Sokrati tregoi një mungesë të plotë interesi për kënaqësinë trupore që i ofrohej, dhe ishte i përqendruar vetëm te zhvillimi shpirtëror i mikut të tij të ri. Por, siç kemi parë, Diotima e njeh një vend në dashuri si për aspektin fizik, ashtu edhe për atë ideal. Askush nuk mund të jetë Sokrat – një gjeni i përkushtuar ndaj kërkimit të dijes dhe ndriçimit shpirtëror – dhe as nuk mund të jenë të gjithë si Platoni – një njeri i dhënë pas ideve transcendente, në kërkim të qëndrueshmërisë në një botë që ndryshon pa pushim. Kështu, Platoni nuk mund të lejojë që një doktrinë mbi një temë kaq të rëndësishme, si dashuria, të mbetet e vlefshme vetëm për filozofët me prirje të ngjashme me të tijat.

Nëse nivelet më të larta të doktrinës së Diotimës konsiderohen mezi të kuptueshme edhe për vetë Sokratin, aq më pak do të mund t’i përvetësojë lexuesi i zakonshëm. Në fund të fundit, për njerëzit në tokë, dashuria ka të bëjë me kë dashuron: dhe, pikërisht për këtë arsye, Alkibiadi duhet ta ketë fjalën e fundit. Por, tensioni i dukshëm mes përshkrimit transcendent të dashurisë nga Diotima dhe rrëfimit tokësor të Alkibiadit nuk duhet parë si kontradiktë, por si perspektiva plotësuese brenda vizionit filozofik të Platonit. Fjalimi i Alkibiadit nuk synon të rrëzojë doktrinën e Diotimës, por ta mishërojë atë – duke treguar se edhe marrëdhëniet e papërsosura njerëzore përmbajnë farën e transcendencës, duke na kujtuar njëkohësisht se idealet abstrakte duhet, në fund të fundit, të kenë rrënjë dhe shprehje në marrëdhënie konkrete njerëzore.

“E vërteta për dashurinë,” që del nga Simpoziumi, nuk është as thjesht abstrakte, as tërësisht konkrete, por është një njohje se dashuria vepron si një forcë transformuese në shumë fusha – fizike, etike dhe intelektuale. Shkalla e Diotimës nuk përfaqëson një mohim të dashurisë fizike në favor të soditjes abstrakte, por një përshkrim zhvillimor i mënyrës sesi energjia erotike mund të përpunohet dhe të ridrejtohet gradualisht drejt objekteve gjithnjë e më gjithëpërfshirëse të dëshirës, duke kulmuar në urtësi. Preokupimet metodologjike dhe ndikimet intelektuale të Sokratit paraqiten si të ardhura përtej rrethit ekskluzivisht mashkullor athinas, të përshkruar në Simpozium. Duke pranuar kontributin e Aspasias në mendimin dhe metodën sokratike, ne shohim se si idetë filozofike mund të lindin dhe zhvillohen në praktikë përmes dialogut, përtej kufijve intelektualë, gjinorë dhe shoqërorë. Duhet gjithashtu të pranojmë se metoda e argumentimit e Aspasias dhe idetë e saj për dashurinë, nëse vërtet janë themeli mbi të cilin qëndron figura e Diotimës, e bëjnë atë të jetë një figurë vërtet themelore të filozofisë perëndimore.

*Autori Armand D’Angour është profesor në Universitetin e Oksfordit. Kjo ese e tij e botuar në AEON, u përkthye në shqip nga Agron Shala/Telegrafi.