Toby Vogel, bashkëpunëtor i Këshillit për Politikat e Demokratizimit në Bruksel, vlerëson se dialogu mes Kosovës dhe Serbisë, është klinikisht i vdekur ani pse realisht nuk sheh interes nga palët ta shpallin të vdekur atë. Ai vlerëson se presidenti serb, Aleksandar Vuçiq, nuk dëshiron që dialogu të ketë sukses sepse kjo do t’i kërkonte atij njohjen e Kosovës. Pohon se BE-ja dhe SHBA-ja, si lehtësuese të dialogut, nuk po e ekspozojnë Vuçiqin si pengesë kryesore të dialogut ashtu siç është në të vërtetë, por po e bëjnë Albin Kurtin prishës të dialogut – dhe sipas tij, një analizë e tillë e keqe do të sjellë edhe politikë të keqe.

Në një intervistë ekskluzive dhënë Gazetës Online Reporteri.net, Vogel thotë se kryeministri Kurti me të drejtë po mban qëndrim kokëfortë në dialog, sepse pala ndërkombëtare sipas tij, po i kërkon Kosovës formimin e Asociacionit të Komunave me Shumicë Serbe pa marrë asgjë në këmbim.

Por, Vogel mendon se duke pasur parasysh se Kosova u zotua ndaj Asociacionit një dekadë më parë, nuk do ta ketë të lehtë largimin prej saj pa e zbatuar atë, kësisoj, Kosova këmbëngul që edhe Serbia të japë diçka.

“Kam frikë se sapo Kosova të krijojë Asociacionin, nuk do të ketë absolutisht asnjë nxitje për Beogradin që të vazhdojë negociatat”, u shpreh ai.

Vogel tha se si SHBA-ja ashtu edhe BE-ja e shohin Vuçiqin si një shtyllë kyçe të qasjes së tyre ndaj rajonit.

Është shprehur skeptik se marrëveshja mes Kosovës dhe Serbisë do të arrihet para zgjedhjeve presidenciale në nëntor 2024 dhe zgjedhjeve evropiane në qershorin e ardhshëm, dhe kjo do të krijonte një pasiguri të madhe për rajonin, dhe vlerëson se rezultati më i mundshëm është një konflikt i ngrirë i vazhdueshëm, të cilin Beogradi do ta ringjallë sa herë që të jetë i dobishëm politikisht.

Reporteri.net: Kryeministri i Kosovës, Albin Kurti dhe presidenti i Serbisë, Aleksandar Vuçiq, u takuan në Bruksel me ndërmjetësimin e shefit të politikës së jashtme të BE-së, Josep Borrell dhe të dërguarit të BE-së për dialog, Mirosllav Lajçak. Takimi nuk dha asnjë rezultat. Si e vlerësoni atë që ndodhi?

Toby Vogel: Është e qartë prej disa kohësh që dialogu ka vazhduar rrjedhën e tij, pas disa vitesh. Ka qenë i dobishëm si një mjet për menaxhimin e krizave në pika të ndryshme vitet e fundit, por duke qenë se këto kriza janë kryesisht një manifestim i zgjedhjeve politike të të dy palëve, ato vazhdojnë të rishfaqen: një krizë zgjidhet ose qetësohet dhe një tjetër pason. Për sa kohë që dialogu nuk trajton bazat për të cilat u krijua, kjo dinamikë do të vazhdojë të riprodhohet. Dialogu ndoshta do të vazhdojë për ca kohë, sepse askush nuk ka interes ta shpallë atë të vdekur, por në fakt është klinikisht i vdekur.

Është evidente se presidenti Vuçiq nuk dëshiron që dialogu të ketë sukses, sepse kjo do të kërkonte njohjen e Republikës së Kosovës si shtet sovran, i pavarur dhe kjo nuk është diçka që ai është i gatshëm ta mendojë. Në vend që të ekspozohet fakti evident se Vuçiq është pengesa kryesore për çdo negocim kuptimplotë për çështjen themelore për të cilën u krijua dialogu – njohjen e Kosovës nga Serbia – trajtimi nga kryeministri Kurti i disa prej krizave të prodhuara nga Serbia, dhe në veçanti krizës së shkaktuar nga bojkoti serb i zgjedhjeve në veri, i ka mundësuar Bashkimit Evropian dhe Shteteve të Bashkuara që të vendosin Kurtin në vend të Vuçiqit në rolin e prishësit. Kjo është për të ardhur keq, sepse zvogëlon më tej vullnetin e sponsorëve të dialogut për të parë arsyet pse ai nuk jepet. Analiza e keqe do të sjellë një politikë të keqe.

Reporteri.net: Në fakt, pas takimit u tha se Kurti, nuk e ka pranuar propozimin e BE-së për zbatimin e njëkohshëm të obligimeve. Si e komentoni këtë deklaratë dhe po ashtu veprimin e kryeministrit kosovar?

Toby Vogel: Ka rrëfime të ndryshme për atë që ka ndodhur saktësisht dhe unë nuk kam asnjë informacion të brendshëm që do të më lejonte të gjykoja se llogaria e kujt është e saktë. Megjithatë, dinamika bazë është mjaft e qartë. BE-ja dhe SHBA-ja e kuptojnë se nuk mund të marrin rezultatin për të cilin dialogu u krijua më shumë se një dekadë më parë – një marrëveshje juridikisht e detyrueshme, gjithëpërfshirëse drejt normalizimit. Pra, ata fokusohen në arritjet e përkohshme dhe kanë vendosur të bëjnë presion mbi Kosovën që të krijojë Komunitetin/Asociacionin, pa asnjë garanci se dialogu do të vazhdojë pasi të krijohet Komuniteti/Asociacioni. Pra, atij i kërkohet të japë diçka në këmbim të asgjëje, dhe jo çuditërisht kjo nuk po funksionon.

Reporteri.net: Meqë i keni përcjellë zhvillimet rreth dialogut dhe takimet në Bruksel, ku mendoni se ka ngecje dhe cilët duhet të jenë hapat e ardhshëm?

Toby Vogel: Dialogu duhet të ripërkushtohet në themelet dhe të ripërqendrohet në arsyen pse u krijua në radhë të parë – jo si një klub debutues për krizat e prodhuara, i cili e ka lejuar Vuçiqin ta vonojë e ta vonojë procesin, por si një negociatë për një marrëveshje përfundimtare gjithëpërfshirëse atë drejt normalizimit. Lehtësuesit kanë lejuar që dialogu të rrëmbehet nga çështje të jashtme dhe të zvarritet për vite të tëra pa prekur as rezultatin përfundimtar. Nuk mund të vazhdojë kështu pafundësisht.

Reporteri.net: Nëse e shikojmë nga një kontekst më të gjerë politik, a mendoni se BE-ja dhe SHBA-ja po mbajnë anën e Serbisë, sepse duket se kanë arritur në përfundimin se problemi në moszbatimin e marrëveshjeve të Brukselit dhe Ohrit për normalizimin e marrëdhënieve Kosovë-Serbi, është pothuajse tërësisht në anën e Kosovës, konkretisht kryeministrit Kurti?

Toby Vogel: Është evidente se SHBA-ja dhe BE-ja janë të mërzitur nga Kurti. Një pjesë e kësaj ka të bëjë thjesht me këmbënguljen e Kurtit për disa vija të kuqe, gjë që është krejtësisht e arsyeshme nga ana e tij. Disa prej tyre kanë të bëjnë me personalitetin – Kurti që shihet si “i vështirë”. Por çështjet e tjera janë më shqetësuese. Dështimi i Kurtit për të bashkërenduar disa hapa me aleatët më të afërt të Kosovës, apo edhe për t’i informuar ata, i ka zemëruar ata në mënyrë të panevojshme dhe ka ngurtësuar pozicionin e tyre.

Në të njëjtën kohë, duhet thënë se BE-ja dhe SHBA-ja janë gjithashtu të paarsyeshme duke menduar se thjesht mund t’i tregojnë Kosovës se çfarë të bëjë, siç ishte rasti me qeveritë e mëparshme. Ata janë qartazi të befasuar që nuk mund t’i diktojnë më Kosovës se çfarë u duket si një arritje e lehtë – zbatimi i Asociacionit.

Reporteri.net: Z.Borrell tha se Kurti ka insistuar që së pari të zyrtarizohet njohja de-facto e Kosovës nga Serbia, ndërsa Vuçiq ka kërkuar themelimin e Asociacionit të komunave me shumicë serbe në Kosovë. Si mendoni se duhet të veprojnë në këtë rast?

Toby Vogel: Renditja është jashtëzakonisht e rëndësishme por edhe shumë e vështirë. Duke pasur parasysh se Kosova u zotua ndaj Asociacionit një dekadë më parë, nuk mendoj se do të jetë në gjendje të largohet pa e zbatuar atë. Në të njëjtën kohë, kjo është e vetmja levë kryesore që Kosova ka në negociata, kështu që pse do ta heqë atë pa disa garanci se edhe Vuçiq do të japë pjesën e tij? Kam frikë se sapo Kosova të krijojë Asociacionin, nuk do të ketë absolutisht asnjë nxitje për Beogradin që të vazhdojë negociatat kuptimplote. Nga ana tjetër, Beogradi nuk do të kishte më një justifikim për të ngecur – por vetëm nëse Perëndimi është i gatshëm të nxjerrë në pah obstruksionizmin e Beogradit.

Reporteri.net: Bashkimi Evropian hodhi poshtë pohimet e Kurtit se gjatë takimit vetëm ai ka paraqitur një propozim, duke theksuar se BE-ja u ka paraqitur palëve një plan për zbatimin e radhës të tij. Çfarë mendoni se ndodhi?

Toby Vogel: Meqenëse nuk kam informacion të brendshëm, nuk dua të spekuloj. Por duket se BE-ja ishte e përgatitur keq për këtë situatë.

Reporteri.net: Z.Vogel, po qëndrimin e ndërkombëtarëve ndaj presidentit serb, Aleksandar Vuçiq, si e shihni?

Toby Vogel: Është e qartë se si SHBA-ja ashtu edhe BE-ja e shohin Vuçiqin si një shtyllë kyçe të qasjes së tyre ndaj rajonit. Ideja është se ai mund të jetë një ndikim i moderuar mbi Dodikun dhe se ai mund të largohet nga ndikimi i Moskës. Unë nuk mendoj se asnjëra nga këto pika është e saktë dhe besoj se është e rrezikshme të shpërblehet autoritarizmi i Vuçiqit duke ndëshkuar zgjedhjen demokratike të Kosovës.

Reporteri.net: Po thoni zgjedhjen demokratike të Kosovës, por a mendoni se do të ketë pasoja për Kosovën, pas paralajmërimeve nga SHBA-ja dhe BE-ja, përfshirë edhe sanksionet?

Toby Vogel: Mendoj se kemi arritur në fund të dialogut siç menaxhohet aktualisht. Dialogu nuk ka prodhuar asgjë kuptimplotë për shumë vite, përveç marrëveshjeve të përkohshme për të zbutur kriza të caktuara. Do të ishte jashtëzakonisht e dobishme nëse SHBA-ja dhe BE-ja do të riangazhoheshin për një dialog për një marrëveshje përfundimtare, gjithëpërfshirëse dhe ligjërisht të detyrueshme të normalizimit, dhe do ta bënin të qartë se pengimi i bisedimeve për një rezultat të tillë do të përballej me sanksione të shpejta.

Ndoshta do të ndihmonte gjithashtu nëse – disa nga 5 jo-njohësit si Greqia apo Sllovakia do ta njihnin Kosovën tani. Por dritarja po mbyllet, me zgjedhjet evropiane në qershorin e ardhshëm dhe zgjedhjet presidenciale në SHBA në nëntor 2024, jam jashtëzakonisht skeptik se një marrëveshje mund të arrihet para kësaj dhe kush e di se si do të jetë situata pas kësaj. Mund të shohim një krizë të përshkallëzuar në Bosnje dhe Hercegovinë këtë vjeshtë, e cila mund ta bëjë Perëndimin të ndihet edhe më shumë se sa është tashmë rasti – se ka nevojë për Vuçiqin; në të njëjtën kohë, zhvillimet në Ukrainë dhe Rusi mund të ndryshojnë gjithashtu llogaritjen për Vuçiqin dhe për aleatët e tij perëndimorë. Pra, ne po hyjmë në një kohë të pasigurisë së madhe. Por unë mendoj se rezultati më i mundshëm është një konflikt i ngrirë i vazhdueshëm, të cilin Beogradi do ta ringjallë sa herë që të jetë i dobishëm politikisht.