Edhe një herë, Turqia është në grahmat e një krize valutore. Lira ka humbur më shumë se 40 për qind të vlerës së saj kundrejt dollarit amerikan këtë vit, duke e bërë atë me performancën më të keqe nga të gjitha monedhat e tregjeve në zhvillim.

Vetëm në muajin nëntor, lira humbi gati 30 për qind të vlerës së saj kundrejt dollarit – duke e ulur atë në territorin e rënies së monedhës, raporton Euronews.

Në ndërkohë Presidenti i Turqisë, Rexhep Tajip Erdogan vazhdon tutje me një përpjekje të kritikuar gjerësisht për t’i ulur normat e interesit pavarësisht rritjes së çmimeve të konsumit.

Kjo rënie e shpejtë ka sjellë një ndërhyrje të rrallë të bankës qendrore të Turqisë, një valë grumbullimi të dollarëve dhe madje dëshmoi pamjen e pazakontë të njerëzve që dilnin në rrugë për të protestuar kundër trajtimit të ekonomisë nga presidenti Rexhep Tajip Erdogan.

Nga ana e tij, për problemin me lirën turke, Erdogan i ka fajësuar të huajt dhe mbështetësit e tyre në Turqi.

Pra, pse po bie lira turke? A është kjo për shkak të politikave të Erdoganit? Ndonjë komplot i huaj? Dhe, më e keqja a ka ardhur apo jo?

Si më poshtë, Euronews ofron një vështrim më të afërt të krizës së monedhës turke dhe ndikimit të saj në një vend me inflacion mahnitës.

Çfarë po ndodh me lirën turke?

Banka Qendrore e Turqisë i ka ulur kostot e huamarrjes me katër pikë përqindje që nga shtatori, në përputhje me dëshirat e Erdoganit, edhe pse inflacioni u përshpejtua në rreth 20 për qind. Kur një bankë qendrore ul normat e interesit, paratë në përgjithësi bëhen më pak të shtrenjta për të marrë hua dhe për këtë arsye më pak e vlefshme në krahasim me monedhat e tjera.

Erdogan, i cili ka qenë në pushtet për rreth 19 vjet dhe është bërë gjithnjë e më autoritar, ka argumentuar prej kohësh se normat e larta të interesit shkaktojnë inflacion, në kundërshtim me atë që thonë përgjithësisht ekonomistët: se rritja e normave do të ulë çmimet.

Uljet e normave kanë ngritur shqetësime për pavarësinë e bankës, ndërsa politika monetare jokonvencionale e vendit ka trembur investitorët e huaj, të cilët po i hedhin poshtë asetet turke. Dhe qytetarët turq po nxitojnë t’i konvertojnë kursimet e tyre në monedha të huaja dhe në ar për t’i mbrojtur ato nga rritja e inflacionit.

“Njerëzit i sjellin kursimet e tyre dhe gjithmonë duan të blejnë dollarë. Kur do të përfundojë, ku do të shkojë kjo? Ata janë në panik,” tha Hulya Orak, një punonjëse e zyrës së këmbimit valutor.

“Njerëzit janë vazhdimisht në gjendje paniku dhe po i përdorin paratë që i kanë të ruajtura nëpër shtëpitë e tyre”.

Si rezultat, lira turke, e cila mezi ishte rikuperuar nga një krizë valutore në vitin 2018, është dobësuar në nivele rekord ndaj dollarit dhe euros.

Lira pati një rënie në një nivel rekord prej 13.44 kundrejt monedhës amerikane më 23 nëntor pasi Erdogan këmbënguli se nuk do të kishte kthim prapa nga politikat e tij jokonvencionale. Javë më parë, lira ra përsëri në nivelin më të ulët historik prej 14 kundrejt dollarit, pasi Erdogan përsëriti se shkurtimet do të vazhdonin dhe mes shenjave që Rezerva Federale e SHBA do të shtrëngonte kredinë për konsumatorët dhe bizneset ndërsa inflacioni rritet.

Lira u rikuperua pak të ca ditë më pas pasi Banka Qendrore e Turqisë njoftoi se po ndërhynte në tregun valutor për ta frenuar paqëndrueshmërinë.

Në ç’mënyrë janë prekur njerëzit?

Me inflacionin që shkon në më shumë se 21 për qind, sipas shifrave të qeverisë, çmimet e mallrave bazë janë rritur dhe shumë njerëz në këtë vend. Më shumë se 83 milionë banorë po luftojnë për të përballuar jetesën. Grupi i pavarur i ‘Kërkimit të Inflacionit’, i përbërë nga akademikë dhe ish-zyrtarë të qeverisë, e vendos normën e inflacionit në një nivel mahnitës prej 50 për qind.

Lira e zhvlerësuar po rrit çmimet, duke i bërë importet, karburantet dhe mallrat e përditshme më të shtrenjta në Turqi, e cila mbështetet në lëndët e para të importuara. Ndërkohë, qiratë janë rritur dhe çmimet për shitjet e shtëpive të lidhura kryesisht me dollarin, po rriten po ashtu.

Cila është politika ekonomike e Erdoganit?

Presidenti turk ka kërkuar kosto të ulëta huamarrjeje për të stimuluar ekonominë, për të nxitur rritjen dhe eksportet dhe për të krijuar vende pune. Ai është zotuar të thyejë ciklin e një ekonomie të varur nga “paratë e nxehta” afatshkurtra të joshur nga normat e interesit të lartë.

Ekonomistët thonë se rritja e kostove të huamarrjes lehtëson inflacionin, i cili është rritur në mbarë botën ndërsa ekonomia rimëkëmbet nga pandemia e koronavirusit, por është veçanërisht e theksuar në Turqi për shkak të politikave të pazakonshme të qeverisë.

Një mysliman i devotshëm, feja e të cilit e konsideron fajdën si mëkat, Erdogan i ka përshkruar normat e interesit si “nëna dhe babai i çdo të keqeje”. Ai i ka shkarkuar tre guvernatorët e bankës qendrore, të cilët i rezistuan uljes së normave. Në një tronditje të mëtejshme, Erdogan ka emëruar një ministër të ri të financave që konsiderohet të jetë mbështetës i shtytjes për norma të ulëta huamarrjeje, duke çuar në një rënie të lehtë të lirës.

“Me modelin e ri ekonomik, ne po e shtyjmë politikën e tërheqjes së parave me norma të larta interesi. Ne po mbështesim prodhimin dhe eksportet me interesa të ulëta,” Erdogan ka deklaruar javën e kaluar.

Udhëheqësi turk ka fajësuar për zhvlerësimin e monedhës forcat e huaja të prirura për të shkatërruar ekonominë e Turqisë dhe thotë se qeveria e tij po bën “një luftë ekonomike për pavarësi”.

Selva Demiralp, profesoreshë e ekonomisë në Universitetin Koc të Stambollit, thotë se qeveria po bën të kundërtën e asaj që zakonisht bëhet për të ulur çmimet.

“Banka qendrore pretendon se duke ulur normat e interesit, ato do të përmbajnë presione inflacioniste. Tregjet nuk po mashtrohen me këtë storie,” tha ajo.

“Turqia është e përqendruar në rritjen e ekonomisë në vend që të kontrollojë inflacionin, tha Demiralp, “por unë mendoj se edhe rritja është shumë e diskutueshme në këtë pikë, sepse do të shihni më shumë tkurrje që vijnë si rezultat i panikut dhe pasigurisë dhe kostove të përshkallëzuara që vijnë nga kjo. Krizë.”

Cili është ndikimi politik për Erdoganin?

Vitet e mëhershme të Erdoganit në pushtet u shënuan nga një ekonomi e fortë që e ndihmoi atë t’i fitonte disa palë zgjedhje. Kohët e fundit, rritja e çmimeve të konsumit e ka dëmtuar popullaritetin e tij, me sondazhet që tregojnë shqetësim mbi politikat e tij ekonomike edhe mes mbështetësve.

Javën e kaluar pati demonstratat të vogla në Stamboll dhe disa qytete të tjera turke nga grupe që protestonin për koston e lartë të jetesës. Policia intervenoi dhe dhjetëra persona u arrestuan.

Një aleancë e partive opozitare që kanë formuar një bllok kundër partisë në pushtet të Erdoganit dhe aleatëve të saj ka qenë duke u ngjitur në sondazhet e opinionit. Anëtarët e koalicionit opozitar po bëjnë thirrje për zgjedhje të parakohshme dhe akuzojnë Erdoganin për “tradhti” për keqmenaxhim të ekonomisë.

Erdogan ka refuzuar të thërrasë zgjedhje të parakohshme, duke këmbëngulur se zgjedhjet do të zhvillohen ashtu siç janë planifikuar në vitin 2023.

Ai ka deklaruar javën e kaluar se qeveria turke është duke punuar në programe që do të hapin 50 mijë vende të reja pune dhe pritet të rritet paga minimale.

“Ne po përgatitemi që, një nga një, të ndërmarrim hapa për t’i ngushëlluar qytetarët, fuqia blerëse e të cilëve ka rënë,” tha Erdogan.

Erdogan beson se normat më të ulëta do ta luftojnë inflacionin, do ta nxisin rritjen ekonomike, eksportet e energjisë dhe do të krijojnë vende pune.

Në të njëjtën kohë, ekonomia e Turqisë u rrit me 7.4 për qind në tremujorin e tretë krahasuar me një vit më parë. Eksportet ishin veçanërisht të forta.

Pra, a do të thotë kjo që Erdogan ka të drejtë? Ndërkohë që rritja e shëndetshme ekonomike sugjeron se standardet e jetesës duhet të përmirësohen për turqit, për fat të keq, kjo nuk po ndodh për shkak të inflacionit në rritje.

Bizneset turke që varen nga mallrat e importuara po përballen me kosto më të larta për shkak se lira po paketon fuqinë blerëse shumë më pak. Dhe ndërsa firmat i kalojnë ato kosto më të larta të inputeve tek konsumatorët, familjet turke, veçanërisht ato me të ardhura më të ulëta, lihen të përballen me çmime më të larta për mallrat – duke përfshirë gjërat esenciale, të tilla si ushqimi dhe energjia. Dhe sikur të mos mjaftonte kjo vështirësi, turqit po i shohin gjithashtu kursimet dhe të ardhurat e tyre të humbura nga rënia e lirë e lirës.

Forcohet sërish lira pasi Erdogani publikon masat kundër dollarit