Ndërsa bota po vazhdon të bëhet shumëpolëshe, Prishtina do të përballet me sfida të mëdha që kërkojnë që vendi i vogël mysliman evropian pa dalje në det të rishikojë vazhdimisht strategjitë e saja për mbijetesë.

Në mes të shpërbërjes së Jugosllavisë në fillim të viteve 1990, Serbia ndoqi agjendën e saj të “Serbisë së Madhe” bazuar në besimin se të gjithë serbët etnikë në rajon duhet t’i përkasin një shteti të vetëm serb. Regjimi i Sllobodan Millosheviqit nuk donte që komunitetet serbe të jetonin si pakicë në vendet e sapokrijuara me shumicë myslimane.

Për të arritur “Serbinë e Madhe”, Beogradi ndërmori forcat. Por nën Millosheviqin, Serbia dështoi të gdhendte “Serbinë e Madhe” nga mbetjet e Jugosllavisë në mes të luftërave ballkanike të viteve 1990. Që nga viti 1999, toka nën kontrollin e Beogradit ka qenë dukshëm më e vogël nga sa kishte parashikuar qeveria e Millosheviqit në kohën e rënies së Jugosllavisë.

Kjo nuk ndodhi sepse fqinjët më të vegjël të Serbisë arritën të mposhtin forcat serbe vetë. Kjo ishte për shkak se NATO – e udhëhequr nga superfuqia e botës, Shtetet e Bashkuara të Amerikës – ndërhyri ushtarakisht kundër Beogradit në një kohë specifike të historisë në të cilën Washingtoni po dominonte një sistem ndërkombëtar unipolar. Në fund të viteve 1990, Rusia dhe Kina ishin vende shumë më të dobëta; atyre u mungonte aftësia për të penguar Shtetet e Bashkuara nga zgjerimi i gjurmëve të NATO-s drejt lindjes në Evropë ose pushtimi i Irakut më 2003.

Që nga viti 1999, Serbia nuk ka nisur asnjë fushatë ushtarake për të rimarrë Kosovën. Kjo për shkak të pranisë së forcës paqeruajtëse ndërkombëtare të udhëhequr nga NATO, KFOR, në Kosovë. Si një kandidate e Bashkimit Evropian që nga viti 2012 dhe pjesë e programit të Partneritetit për Paqe të NATO-s që nga viti 2006, Serbia e di se fillimi i një lufte me KFOR-in nuk do të ishte e mençur. Por politikëbërësit e Kosovës dhe shumë qytetarë mesatarë kosovarë shqetësohen se realitetet e reja në rendin gjeopolitik ndërkombëtar mund të krijojnë kushte që eventualisht inkurajojnë Beogradin të rifillojë hapat për “Serbinë e Madhe”.

Në Prishtinë, ka dyshime në rritje për angazhimin e Shteteve të Bashkuara dhe vendeve të tjera perëndimore ndaj pavarësisë së Kosovës dhe shumë shqetësime rreth masës në të cilën Washingtoni e akomodon (ose, në varësi të këndvështrimit të dikujt, e qetëson) qeverinë e Presidentit Aleksandër Vuçiq nën flamurin e promovimit të stabilitetit, në Ballkanin Perëndimor. Disa zëra në Prishtinë shprehin shqetësime se Shtetet e Bashkuara do të shkojnë përfundimisht deri në revokimin e njohjes së pavarësisë së Kosovës si pjesë e një strategjie që synon përmirësimin e marrëdhënieve Washington-Beograd.

Tërheqja e dështuar e Shteteve të Bashkuara dhe NATO-s në vitin 2021 nga Afganistani trazoi shumë kosovarë. Vendimi për të tërhequr forcat amerikane nga Afganistani pas një okupimi njëzetvjeçar, i cili i la partnerët afganë të Washingtonit në mëshirën e talebanëve, i shtyu disa në Kosovë të pyesin nëse Shtetet e Bashkuara do t’i linin kosovarët në një fat të ngjashëm.

Komentet nga Donald Trump për rolin e SHBA-së në mbrojtjen (ose jo) të anëtarëve të Evropës Lindore të NATO-s nga Rusia, të kombinuara me trashëgiminë e Richard Grenell (i dërguari i posaçëm presidencial i administratës Trump për negociatat e paqes së Serbisë dhe Kosovës nga viti 2019 deri në 2021), janë larguar nga Prishtina, por ka shqetësime për mundësinë e një presidence të dytë Trump.

Shumë kosovarë po pyesin se deri në çfarë mase Washingtoni, veçanërisht nëse Donald Trump kthehet në krye, do ta shohë mbrojtjen e Kosovës si prioritet për Shtetet e Bashkuara. Duke pasur parasysh të gjitha sfidat kryesore me të cilat përballet Washingtoni në skenën ndërkombëtare, është më pak se e qartë nëse mbrojtja e Kosovës nga veprimet e mundshme serbe të inkurajuara nga Rusia në të ardhmen është një angazhim që politikëbërësit amerikanë e marrin seriozisht. Edhe nëse Biden siguron një mandat të dytë vitin e ardhshëm, kosovarët do të vazhdojnë të mbajnë shqetësime të tilla.

Dhuna vdekjeprurëse në një manastir ortodoks serb pranë Banjskës, një fshat në veri të Kosovës, më 24 shtator solli në qendër të vëmendjes ndërkombëtare mosmarrëveshjen Kosovë – Serbi. Por gjithçka ndryshoi më 7 tetor, kur Hamasi nisi inkursionin e tij të paprecedentë në Izraelin jugor, duke e zhvendosur vëmendjen e Washingtonit drejt Lindjes së Mesme dhe larg Evropës qendrore dhe jugore. Nëse lufta në Gaza vazhdon, ose, më keq, përhapet në më shumë pjesë të Lindjes së Mesme, Ballkani Perëndimor do të jetë një prioritet më i vogël për politikëbërësit amerikanë.

Përveç kësaj, shumë në Prishtinë besojnë se një skenar ekstrem në të cilin Kina merr Tajvanin me forcë mund ta lë Kosovën të pambrojtur ndaj ambicieve të Serbisë. E thënë thjesht, disa zëra kosovarë kanë shprehur shqetësimin se NATO-ja do të përhapet shumë për të mbrojtur në mënyrë të besueshme pavarësinë e Kosovës nga Serbia nëse ushtria amerikane vendos të hyjë në një konflikt me Kinën për Tajvanin.

Në fund të fundit, është i ashtuquajturi “rend liberal i bazuar në rregulla” të Perëndimit dhe fuqia ushtarake e NATO-s që e ka mbajtur Serbinë të kufizuar brenda kufijve të saj aktual. Si një pragmatist, Vuçiq e kupton se ushtria e Serbisë nuk mund të sfidojë drejtpërdrejt KFOR-in në Kosovë, të aneksojë tokën e dominuar nga serbët në Malin e Zi, anëtar të NATO-s, ose të bashkojë me forcë Republikën Srpska (RS) të Bosnje dhe Hercegovinës (BeH) me Serbinë, ndërsa dihet se Bashkimi Evropian forcon Bosnjë dhe Hercegovinën.

Beogradi është i vendosur, me çdo kusht, të shmangë përsëritjen e vitit 1999. Kjo do të thotë se Serbia do të veprojë gjithmonë për të parandaluar një skenar të tillë. Çdo lëvizje që Beogradi mund të ndërmarrë kundrejt veriut të Kosovës ose vendeve të tjera fqinje do të bëhej bazuar në llogaritjet në lidhje me statusin e rendit perëndimor. Në këtë kontekst, ka të paktën tre skenarë që duhen marrë parasysh kur analizohet e ardhmja e politikave të Serbisë ndaj fqinjëve të saj më të vegjël ballkanikë.

Së pari, rendi perëndimor shembet dhe Rusia dhe Kina mbushin boshllëkun në skenën ndërkombëtare mes rënies totale të Shteteve të Bashkuara. Në rrethana të tilla, mund të imagjinohet lehtësisht Serbia duke vepruar me guxim për të rimarrë kontrollin e plotë të Kosovës.

Së dyti, rendi perëndimor dobësohet, por nuk shembet, dhe Pekini dhe Moska vazhdojnë të fitojnë ndikim më të madh gjeopolitik, duke balancuar efektivisht një NATO që mbetet e paprekur, megjithëse si një aleancë më e dobët. Nëse ky skenar realizohet, Serbia mund të ribashkohet me pjesë toke në vendet fqinje si Kosova veriore dhe Republika e Serbisë dhe Bosnjë dhe Hercegovina.

Së treti, as Pekini dhe as Moska nuk arrijnë të shkojnë më tutje dhe rendi perëndimor po vazhdon të mbizotërojë. Sipas këtij skenari, Serbia ndoshta nuk do të ishte në gjendje të ndryshonte asnjë kufi. Por Serbia mund të përdorë grupet serbe të orientuara nga Beogradi dhe Moska në Kosovë, BeH dhe Mal të Zi për të vazhduar ta bëjnë Serbinë një central elektrik rajonal të aftë për të nxitur probleme për NATO-n, duke forcuar përfundimisht statusin e Beogradit si një aktor që Perëndimi duhet të akomodojë.

Pavarësisht se cili skenar do të zhvillohet, Kosova do të vazhdojë të ketë frikë nga fqinji i saj revanshist dhe nga marrëdhëniet e Beogradit me serbët e Kosovës në veri të Kosovës. Prishtina do të dëshirojë të bëjë gjithçka që mundet për të siguruar mbështetje afatgjatë nga NATO-ja. Por duke pasur parasysh se prania e KFOR-it nuk e pengoi episodin e 24 shtatorit pranë Banjskës, i cili erdhi katër muaj pasi forcat serbe të sigurisë supozohet se hynë në territorin e Kosovës dhe arrestuan policë kosovarë, Kosova dëshiron të varet nga aleanca transatlantike, veçanërisht duke pasur parasysh të gjitha pyetjet e hapura për angazhimin afatgjatë të Perëndimit ndaj Kosovës dhe kapacitetin e NATO-s për të mbrojtur pavarësinë e vendit.

Në këtë kontekst, Prishtina dëshiron të ndërtojë aftësitë e saj indigjene për të mbrojtur veten nga përpjekjet e mundshme serbe për të rimarrë kontrollin e Kosovës në një botë postperëndimore. Si përmbledhje, ekzistenca e Kosovës dhe pavarësia de facto kanë qenë produkte të epokës unipolare në historinë botërore që ekzistonte vetëm në vitet 1990 dhe fillim të viteve 2000. Ndërsa sistemi botëror bëhet më shumëpolëshe, Prishtina do të përballet me sfida të rëndësishme, duke kërkuar që vendi i vogël mysliman evropian, pa dalje në det, të rishikojë strategjitë e saja për mbijetesë.

Giorgio Cafiero është Shef ekzekutiv i “Gulf State Analytics” dhe bashkëpunëtor ndihmës në Projektin Amerikan të Sigurisë. Këtë opinion e ka shkruar për The National Interest, përktheu Gazeta Online Reporteri.net