Kur i siguroja vizitorët amerikanë se të gjithë flasin anglisht në Holandë, ku jetoj unë, doja të thoja që holandezët flisnin anglisht. Por këto ditë, kur dëgjoj njerëz që flasin anglisht në rrugët e Amsterdamit, zakonisht ndodh sepse janë nga Atlanta ose Milwaukee ose, si unë, nga Hjustoni.

Evropa është destinacioni më popullor për udhëtarët amerikanë këtë verë. Numri i vizitorëve në SHBA pritej të rritej me 55 për qind krahasuar me vitin e kaluar, kur njerëzit filluan për herë të parë, pas Covid-it, të dilnin lirisht përsëri jashtë vendit. Ka amerikanë kudo – më shumë në disa vende sesa vendas, të cilët largohen nga qyteti në gusht për pushimet e tyre.

Pse janë këtu? Çfarë po kërkojnë? Nuk mund të flas për të gjithë, por dyshoj se shumë prej tyre po vijnë të kërkojnë të njëjtat gjëra që erdha të kërkoja, më shumë se gjysmë jete më parë. Nja dy vjet pasi mbarova kolegjin, u dashurova me një shkrimtar holandez. Nëse do të kishte qenë nga Çikago, unë do të kisha shkuar në Çikago – por ishte nga Holanda, kështu që unë shkova në Holandë.

Padashur, po ndiqja gjurmët e brezave të amerikanëve para meje që kishin ardhur në “Evropë”: një vend që, megjithëse ka ekzistuar gjithmonë për ne, nuk ekziston aspak për evropianët. Është vendi mitik ku njerëzit e “Botës së Re” vijnë për të bërë jetë të ndryshme. Evropa për ne ka nënkuptuar artin dhe arkitekturën, shkencën dhe filozofinë, modën dhe famën, seksin dhe parfumin – dhe njëfarë lidhje me të kaluarën.

Kur erdha këtu, u çorientova. Po përpiqesha të bëhesha i rritur; Po përpiqesha të bëhesha shkrimtar; Unë vazhdimisht isha, ndjeja, duke dështuar në të dyja. Dhe për të shtuar konfuzionin tim, kisha arritur të kthehesha në një të huaj. Të vish jashtë do të thotë të kuptosh veten si produkt i kulturës tënde dhe të shohësh se sa specifike është ajo kulturë. Shumë nga ato që mendoja si personalitetin tim – çfarëdo që më bënte të ndryshëm nga njerëzit e tjerë – doli të zbehej në krahasim me atë që më bënte të ngjashëm me njerëzit e tjerë, veçanërisht me amerikanët e tjerë.

Madhësia e Shteteve të Bashkuara e bën të vështirë për t’u parë jashtë saj. Larg saj, kuptova se shumë gjëra që i mendoja si normale, në fakt nuk janë të tilla. Lëvizja në Evropë nënkuptonte të mësoje se si të flasësh një gjuhë të re, dhe jo vetëm atë lloj gjuhe që mund të mësohet në libra shkollorë ose në klasa. Kaq shumë gjëra për të cilat nuk i kisha menduar kurrë, si buzëqeshja me të huajt ose mbajtja e pirunit tim me dorën e djathtë, papritmas u bënë shënues të një kulture të caktuar. Të mësoja të jetoja këtu do të thoshte të zotëroja një gramatikë që më dha akses në mënyra të tjera për të parë – mënyra të tjera për të qenë. Doja ta mësoja atë gramatikë. Nuk doja të isha një i huaj i paditur përgjithmonë.

Përfundimisht, gjeta udhërrëfyes në një vend të pamundur: në muzetë e Holandës, ku zbulova plejadën verbuese të artistëve të epokës së Rembrandt, Vermeer dhe Frans Hals. U fiksova pas asaj që, unë e kam dashur, po përpiqeshin të më tregonin këta artistë holandezë. Ata dukej se po bënin të njëjtat pyetje që isha unë. Në punën e tyre dhe në historitë e jetës së tyre, zbulova përgjigjet e pyetjeve të mia për familjen, paratë dhe karrierën, për dashurinë, vdekjen dhe artin. Pse bëjmë art dhe pse na duhet? Kush dhe çfarë është një artist? Çfarë do të thotë të kesh talent dhe si mund të zhvillosh çdo gjë që i është dhënë? Me fjalë të tjera, si duhet të jetojë një person?

Por nëse ndjeja se ata po më udhëzonin nëpër vendin e tyre – dhe në të vërtetë jetën time – kuptova gjithashtu se kjo ishte fantazia e të huajit tim. Ata kishin vdekur prej shekujsh. Në gati 400 vitet e fundit, vendi i tyre, si çdo vend tjetër, kishte ndryshuar aq shumë sa ishte i panjohur. Por vendosa të jetoj në botën e tyre. Kjo ndodhi sepse sa më gjatë qëndroja në Holandë, aq më i njohur bëhej vendi për mua. Shpesh kisha frikë se e kisha mësuar paksa mirë gramatikën.

Bëja shoqëri me këta artistë, duke lexuar dhe shkruar për ta, sepse më mungonte fantazia e amerikanit, syri i të huajit. Sa më gjatë që qëndroja, aq më lehtë bëheshin kaq shumë gjëra praktike. Por koha e mposhti edhe shkëlqimin e përshtypjeve të mia të para. Sa më gjatë të qëndroni në Paris, aq më e vështirë bëhet të emocionoheni për Kullën Eifel – veçanërisht nëse e kaloni atë rrugës për te dentisti. Dhe gjithmonë kam menduar se një avantazh i të qenit nga Hjustoni është se ne njerëzit e “Botës së Re” jemi shumë më të impresionuar nga një katedrale gotike sesa dikush nga Utrecht ose Milano ndonjëherë.

Sigurisht, për ta parë Evropën si pallate, muze e katedrale, duhet të tërhiqni zvarrë një gomë të madhe mendore. Ju duhet të fshini pjesën më të madhe të asaj se si duket Evropa në të vërtetë. Nëse jeni vizitor, duhet të harroni aeroportin ku keni mbërritur. Duhet të injoroni autostradën e shëmtuar në të cilën keni vozitur, blloqet e qeta të apartamenteve që keni kaluar, gjatë rrugës për në hotelin tuaj modern. Dhe nëse vendosni të qëndroni më gjatë, për të bërë një jetë këtu, duhet të shtypni “delete” mbi politikanët e këqij dhe tensionet sociale, trafikun dhe përhapjen e tmerrshme, që janë pjesë e jetës këtu sa kudo tjetër.

Megjithatë, zgjedhja për ta parë Evropën si një koleksion pallatesh, muzesh dhe katedralash më dukej gjithmonë e vlefshme. Nuk ka kuptim të largohesh nga shtëpia nëse nuk është për të gjetur diçka ndryshe. Për një fëmijë nga Teksasi, kontakti me ndërtesat e vjetra dhe pikturat e vjetra dukej jetik në një mënyrë që jam i sigurt se jo të gjithë evropianët e kuptojnë.

Shumë do ta fshinin po aq mirë atë të kaluar dhe do të ëndërronin të vinin në Amerikë në kërkim të një vendi që është po aq fantazi sa ëndrra jonë për Evropën. Për këta njerëz, shpesh është e vështirë të shpjegohet pse për kaq shumë amerikanë, e kaluara duket kaq e nevojshme. Ne dëshirojmë të ndiejmë një lidhje me një histori më të vjetër se e jona dhe me aspiratat që “Evropa” na ka simbolizuar gjithmonë.

Nuk dua ta humbas kurrë këtë lidhje. Kështu që, ndërsa jam mirënjohës për Ëi-Fi dhe për hidraulikun e brendshëm, unë ende qëndroj pas Evropës sime amerikane. Shkoj në muzetë e vjetër. Më pëlqen të endem nëpër një pallat barok ose të zvarritem nëpër një shpellë neolitike. Kjo nuk është Evropa që ekziston në një vazhdimësi me Amerikën, si shprehje të ndryshme të një qytetërimi të vetëm perëndimor, por Evropa që ekziston si kundërpikë, si alternativë. Dhe nëse, në një masë të madhe, ky vend është një përrallë, një trillim, ai ka realitetin që ka një film apo roman i madh. Ne kemi nevojë për të në të njëjtën mënyrë si ne kemi nevojë për vetë artin – për të na ndihmuar të riorganizojmë mendjet tona, për të na bërë ta shohim botën ndryshe.

Shpresoj që të gjithë ata vizitorë të imagjinojnë, qoftë edhe për disa ditë, një mënyrë tjetër të të menduarit, njëfarë lirie nga pritshmëritë, se si t’i mbajmë enët tona argjendi dhe si ta shohim botën, që kultura jonë imponon në mënyrë të pandërgjegjshme. Shpresoj që ata të injorojnë tabelat dhe ushqimin e shpejtë dhe të shohin mundësitë e ndryshme që Evropa ka ofruar gjithmonë për ne – të romancës, të artit, të një jete tjetër.

*Publikuar nga New York Times