Kryeministri i Kosovës Albin Kurti dhe presidenti serb Aleksandar Vuçiq u takuan veçmas me liderë të lartë evropianë në margjinat e Këshillit Evropian në Bruksel para dy javësh, për diskutime mbi një plan të ri SHBA-BE për normalizimin e marrëdhënieve mes dy vendeve.

Megjithëse bisedimet dështuan, propozimi SHBA-BE, i cili do të kërkonte kompromis të ndërsjellë dhe premton përfitime të ndërsjella, ka të ngjarë të jetë marrëveshja më e mirë që do të arrijnë të dyja palët. Ata duhet ta përqafojnë atë dhe BE-ja duhet të mbajë përgjegjësi në të, duke përdorur si mjet politikën e saj të zgjerimit dhe ndihmën e saj financiare.

Kosova luftoi për t’u shkëputur nga Serbia në fund të viteve 1990 dhe shpalli pavarësinë e saj në vitin 2008. Por Beogradi nuk e ka njohur kurrë Prishtinën dhe tensionet mes fqinjëve – asnjëherë të mira – janë ndezur këtë vit lidhur me kërkesat për autonomi nga serbët etnikë që jetojnë në veri të Kosovës.

Në shkurt, Brukseli njoftoi se Kosova dhe Serbia kishin rënë dakord për një plan për një “rrugë drejt normalizimit” . Në të vërtetë, ata vetëm pretenduan se ishin dakorduar. Që atëherë, asnjëra nuk ka punuar për zbatimin e ndonjë prej dispozitave të saj kryesore. Dhe në shtator, një grup paraushtarak serb u përlesh me policinë e Kosovës.

Beogradi dhe Prishtina kanë shumë mosmarrëveshje por dy prej tyre bien në sy. E para ka të bëjë me marrëdhëniet e Kosovës me shtetet tjera dhe anëtarësimin e saj në organizatat ndërkombëtare. Serbia e sheh Kosovën si një krahinë të shkëputur dhe jo si një shtet të pavarur dhe u bën presion të tjerëve që të mos e njohin atë ose ta pranojnë atë si anëtare.

Pesë shtete anëtare të BE-së – Qiproja, Greqia, Rumania, Sllovakia dhe Spanja – nuk e njohin Kosovën. Spanja nuk do të pranojë as pasaportat e saj.

E dyta ka të bëjë me pakicën serbe të Kosovës. Kjo numëron rreth 100,000, rreth gjysma që jetojnë afër kufirit serb në veri të Kosovës. Përderisa Serbia e pretendon zyrtarisht të gjithë Kosovën si të sajën, ajo me të vërtetë dëshiron vetëm katër komunat veriore ku serbët janë një shumicë e madhe.

Beogradi dhe Prishtina të dyja kryejnë funksione sovrane në këtë territor në një ekuilibër të paqëndrueshëm dhe gjithnjë e më të rrezikshëm. Kosova drejton policinë, ndërsa Serbia drejton shkollat. Kosova operon me pikat kufitare, ndërsa Serbia drejton spitalet dhe klinikat. Të dyja funksionojnë me qeveritë komunale. Serbia shpenzon shumë më tepër se Kosova për këtë zonë dhe popullsia është besnike ndaj saj.

Plani i porsapropozuar i normalizimit (një ndryshim i vogël në planin e BE-së në shkurt 2023) merret me të dyja mosmarrëveshjet kryesore. Ajo i kërkon Serbisë të veprojë sikur e njeh Kosovën: të ndalojë së kundërshtuari vendimet e qeverive të tjera për ta njohur atë ose për ta pranuar atë si anëtare të organizatave ndërkombëtare, përfshirë OKB-në.

Nga ana e saj, Kosova duhet t’i përmbushë zotimet e mëparshme për t’i dhënë pakicës së saj serbe një shkallë të vetëqeverisjes dhe akses në shërbimet serbe.

Përshkallëzimi i fundit ngre spektrin e një rikthimi në konflikt dhe kështu e bëjnë më urgjent pranimin e këtij plani nga të dyja palët.

Faji kryesor në intensifikimin e fundit të armiqësive qëndron në pretendimet e mbivendosura të Prishtinës dhe Beogradit ndaj komunave veriore.

Që kur Kurti u bë kryeministër në vitin 2021, ai është përpjekur t’i japë fund këtij sovraniteti të mbivendosur duke përdorur Policinë e Kosovës, përfshirë policinë speciale të armatosur rëndë, për të shtyrë Serbinë dhe për t’i bërë veriorët të respektojnë autoritetin e Prishtinës, duke injoruar në të njëjtën kohë legjitimitetin e serbëve. Shumë shpesh, politikat e Kurtit u jepnin serbëve të Kosovës përshtypjen se qeveria nuk ishte aleati i tyre dhe se ata mund të mos ishin të sigurt atje.

Serbët kanë rezistuar, ndonjëherë edhe me dhunë. Në maj, rebelët serbë luftuan me paqeruajtësit e NATO-s që mbronin zyrtarët komunalë të Kosovës, me shumë të plagosur nga të dyja palët.

Në shtator, një polic i Kosovës dhe tre serbë vdiqën në një përleshje midis policisë dhe një grupi paraushtarak serb dhe policia gjeti një depo të madhe armësh të nivelit ushtarak. Milan Radoiçiq, një politikan dhe biznesmen vendas me lidhje të ngushta me presidentin Vuçiq, ka marrë përgjegjësinë për përplasjen; ai tashmë është nën sanksionet e SHBA-së dhe Britanisë së Madhe dhe BE-ja mund të konsiderojë në mënyrë të ngjashme vendosjen e një ngrirjeje asetesh dhe ndalimin e udhëtimit.

Skema e propozuar rishtazi, e prezantuar nga pesë të dërguarit evropianë dhe amerikanë në takime të veçanta me Kurtin dhe Vuçiqin, do t’i jepte fund situatës së paqëndrueshme dhe të prirur ndaj dhunës të Serbisë dhe Kosovës që pohojnë mbivendosjen e sovranitetit në veri të Kosovës. Në vend të saj, serbët e veriut të Kosovës do të qeveriseshin kryesisht brenda kornizës më të gjerë të Kosovës.

Serbët e veriut të Kosovës janë çelësi i suksesit apo dështimit të kësaj marrëveshjeje. Nëse institucionet vetëqeverisëse funksionojnë mirë dhe plotësojnë nevojat e tyre, komuniteti i tyre mund të lulëzojë.

Beogradi dhe Prishtina do të duhet të bashkëpunojnë në ofrimin e shkollimit, kujdesit mjekësor, një mjedisi të sigurt, vendeve të punës dhe sigurisë sociale, ndër të tjera, me Beogradin që të sigurojë burime dhe të respektojë juridiksionin e Kosovës.

Mospëlqimi i ndërsjellë

Reciprociteti dhe bashkëpunimi duhet të jenë ngjitësi që mban të bashkuar pjesën tjetër të marrëveshjes: Beogradi do ta ketë më të lehtë të respektojë personalitetin ndërkombëtar të Kosovës nëse Kosova respekton pakicën e saj serbe.

Por nëse të dyja palët dështojnë, marrëdhëniet mes këtyre fqinjëve do të mbeten në ngrirje të thellë, komuniteti serb i Kosovës do të vuajë dhe do të bjerë, dhe Kosova do të lëngojë në harresë ndërkombëtare për vitet në vijim. Rreziqet e dhunës së mëtejshme vdekjeprurëse – dhe ndoshta konflikti i armatosur – do të vazhdojnë.

Kurti dhe Vuçiq nuk e pëlqejnë shumë njëri-tjetrin. Nuk bëhet fjalë për besim të ndërsjellë. Ata do të pajtohen vetëm me presionin e fortë nga BE-ja, veçanërisht nga shtetet më të mëdha anëtare të saj, dhe nga SHBA-ja.

Ky presion duhet të shoqërohet me garanci të besueshme se do të ketë pasoja për kthimin prapa nga angazhimet e dakorduara.

BE-ja gjithashtu mund të premtojë shpërblime për zbatimin, siç është heqja e masave ndëshkuese që ka vendosur ndaj Kosovës për mospajtueshmërinë e kaluar dhe përcjellja e kërkesës për anëtarësim të Kosovës në Komisionin Evropian në shqyrtim. Serbia, tashmë në bisedimet për anëtarësim, do të mirëpriste premtimet për investime nga shtetet anëtare.

Edhe kjo mund të mos mjaftojë. Nëse bisedimet e mëtejshme do të kenë sukses, Beogradi dhe Prishtina mund të mos jenë të gatshëm të bëjnë më shumë sesa të pretendojnë edhe një herë se janë dakord.

Sfida për BE-në atëherë do të jetë të bëjë atë që mundet për të parandaluar përshkallëzimin duke i shtyrë palët të pranojnë çfarëdo përmirësimi modest që mund të arrihet. Nëse asgjë tjetër, marrëveshja aktuale të paktën do të mbajë gjallë shpresën se liderë të ndryshëm në Kosovën dhe Serbinë e nesërme mund të gjejnë më në fund një mënyrë për t’u marrë vesh.

Marko Prelec është një analist i lartë dhe konsulent për Ballkanin, nga OJQ International Crisis Group. Këtë opinion e ka shkruar për Euobserver.com. Përktheu Gazeta Online Reporteri.net.