Marrëveshja me Asadin supozohej të ndihmonte në stabilizimin e vendit. Ajo ka bërë të kundërtën

Tre muaj më parë, Arabia Saudite nisi një përpjekje të përbashkët rajonale për të riangazhuar dhe normalizuar regjimin e Sirisë brenda Lindjes së Mesme duke shpresonte Riadi tutje. Më 18 prill, Ministri i Jashtëm saudit Faisal bin Farhan u takua me presidentin sirian Bashar al-Assad në kryeqytetin sirian të Damaskut. Vetëm një muaj më vonë, më 19 maj, Liga Arabe përqafoi një nga kriminelët më famëkeq të luftës në botë për herë të parë që nga viti 2011.

Ndërsa vendimi i princit të kurorës saudit Mohammed bin Salman për t’u riangazhuar shkaktoi këtë ndryshim rajonal, rrënjët e tij qëndrojnë pak më thellë. Emiratet e Bashkuara Arabe filluan rivendosjen e marrëdhënieve me regjimin e Asadit në vitin 2018, dhe që atëherë ka shtyrë fort që të tjerët të ndjekin shembullin. Kohët e fundit, Jordania dhe mbreti i saj, Abdullah II – prej kohësh një aleat i ngushtë dhe i besueshëm i SHBA-së – janë shfaqur si arkitekti kryesor i planit për normalizimin me Asadin, duke hartuar letra të bardha sekrete për t’u përhapur në të gjithë rajonin, si dhe në Moskë dhe Uashington. Në themel të vizionit të Jordanisë ishte ideja se vetëm duke riangazhuar regjimin e Asadit, diplomacia mund të arrinte lëshime domethënëse nga Asadi dhe, duke e bërë këtë, Siria do të orientohej përsëri në një rrugë drejt stabilitetit dhe rimëkëmbjes.

Me më shumë se gjysmë milioni njerëz të vdekur, pas gati 340 sulmeve me armë kimike, 82,000 bomba me fuçi, dhjetëra rrethime të stilit mesjetar dhe shumë më tepër, vendimi i rajonit për të ripërqafuar Assadin nuk ishte diçka e parëndësishme. Gjithashtu nuk ka qenë një vendim unanim, me Katarin një kundërshtar të fortë, i ndjekur nga afër nga Kuvajti dhe Maroku. Por Lindja e Mesme funksionon me konsensus, jo me unanimitet, dhe vendimi i Mohammed bin Salman për t’u kthyer ka ndryshuar gjithçka.

Përtej rajonit, perspektiva e normalizimit të Asadit mbetet një propozim thellësisht i papëlqyeshëm. Evropa nuk tregon asnjë shenjë të ndjekjes së shembullit, as Shtetet e Bashkuara, megjithëse disa zyrtarë të lartë të Shtëpisë së Bardhë e kanë ndezur privatisht strumbullarin e rajonit. Për disa brenda administratës, krizat e Lindjes së Mesme si ajo e Sirisë shihen si në thelb të pazgjidhshme, periferike për interesat e SHBA-së dhe nuk ia vlen përpjekja. Në të njëjtën kohë, sipas dy zyrtarëve rajonalë dhe dy evropianë, të cilët së fundi zhvilluan takime të ndara në Uashington, të cilët më folën të gjithë në kushte anonimiteti për të diskutuar biseda të ndjeshme diplomatike, një zyrtar i lartë i administratës Biden ka marrë përsipër të lavdërojë rolin e SHBA-së në arritjen e “Lindjes së Mesme më të qëndrueshme në 25 vjet”.

Pavarësisht nga çështjet faktike me një pretendim të tillë, ai ka të ngjarë të bazohet në një masë të madhe në valën e fundit të të ashtuquajturës de-përshkallëzimi në të gjithë rajonin, pasi qeveritë kundërshtare dhe rivale janë riangazhuar dhe dokumentuar mbi dallimet e tyre. Qëndrueshmëria e këtyre zhvillimeve mbetet e paqartë, por për shumë në rajon, normalizimi i regjimit të Asadit është pjesë përbërëse e këtij de-përshkallëzimi. Si e tillë, nuk ishte befasi kur një e emëruar nga Biden, Ndihmës Sekretarja e Shtetit Barbara Leaf, u bëri thirrje shteteve rajonale në mars që të “merrnin diçka” në këmbim të përpjekjeve të tyre. Në retrospektivë, nuk mund të ketë asnjë dyshim se sa e rëndësishme ishte kjo deklaratë në nxitjen e normalizimit të përbashkët rajonal dhe dobësimin e ndjeshëm të qëndrimit të pretenduar të Uashingtonit ndaj Asadit.

Kanë kaluar tre muaj që kur vizita saudite në Damask vuri në lëvizje ripërqafimin e Asadit nga rajoni. Në mes të gushtit, shtetet rajonale planifikojnë të thërrasin një samit pasues për të diskutuar përparimin dhe hapat e ardhshëm. Sipas zyrtarëve nga tre shtete rajonale, i gjithë samiti është në ajër. Pse? Sepse çdo problem në Siri është përkeqësuar ndjeshëm që nga prilli. Nëse shteteve rajonale do t’u lëshohej një kartë raporti, ajo mezi do të meritonte një F.

Qasja në ndihmë

Një qëllim thelbësor që mbështet normalizimin e Asadit nga rajoni ishte dëshira për të parë stabilizimin e Sirisë. Për më shumë se një dekadë, komuniteti ndërkombëtar ka mbështetur një përpjekje ndihme humanitare në të gjithë Sirinë me vlerë dhjetëra miliarda dollarë, duke përmbushur nevojat e miliona njerëzve. 4.5 milionë më të rrezikuarit jetojnë në një cep të vogël të veriperëndimit të Sirisë, e cila është shtëpia e krizës më akute humanitare në botë. Më 11 korrik, Rusia vuri veton ndaj një zgjatjeje të mekanizmit 9-vjeçar të Kombeve të Bashkuara për ofrimin e ndihmës ndërkufitare në veriperëndim, duke shkëputur një litar jetësor dhe duke e zhytur zonën në një gjendje pasigurie të thellë dhe të paprecedentë.

Disa ditë pas vetos së Rusisë, regjimi i Asadit njoftoi një ofertë për të hapur aksesin e ndihmës në rajon, por shtoi një sërë kushtesh që e bënë ofertën praktikisht të pamundur për t’u zbatuar. Edhe nëse skema e regjimit do të zbatohej disi, fluksi i ndihmës do të ishte një pjesë e asaj që ishte e mundur sipas marrëveshjes së mëparshme. Për dy vjet, regjimi ka kërkuar t’i japë përparësi ndihmave ndërlinjëse të dërguara nga Damasku dhe në atë kohë janë dërguar 152 kamionë. Në të njëjtën periudhë dyvjeçare, më shumë se 24,000 kamionë mbërritën në zonën ndërkufitare. Siç qëndrojnë gjërat, tani nuk ka asnjë mekanizëm për të ofruar ndihmë të papenguar për Sirinë veriperëndimore dhe asnjë përpjekje serioze për të krijuar një të tillë. Aq shumë për idenë se angazhimi i Asadit do të sillte lëshime.

Kaptagoni

Një çështje që Arabia Saudite dhe Jordania kishin qenë më të shqetësuara për daljen nga Siria ishte tregtia e kaptagonit, një amfetamine ilegale e prodhuar në një shkallë industriale nga figura të shquara të regjimit të Asadit. Midis 2016 dhe 2022, më shumë se një miliard pilula kaptagon të prodhuara nga Siria u kapën në mbarë botën, shumica në Gjirin Persik. Në angazhimet me regjimin e Asadit, shtetet rajonale janë përpjekur të bindin Assadin që t’i japë fund tregtisë.

Duke pasur parasysh rolin qendror të regjimit si dhe marzhet mahnitëse të fitimit të përfshira – një pilulë mund të kushtojë disa cent për t’u prodhuar, por shitet në Gjirin për 20 dollarë – premtimi i Damaskut në maj për qeveritë rajonale se do të frenonte tregtinë e kaptagonit ishte në rastin më të mirë një pretendim qesharak. Sidoqoftë, Jordania sapo mirëpriti dy nga zyrtarët më famëkeq dhe më të sanksionuar ndërkombëtarisht të regjimit – ministrin e mbrojtjes dhe shefin e inteligjencës së Asadit – në Aman për të diskutuar mbi luftën kundër trafikut të drogës, vetëm për t’u detyruar të rrëzonte një dron që transportonte drogë nga Siria vetëm një ditë më vonë.

Ndërkohë, të dhënat që kam mbledhur për monitorimin e konfiskimeve rajonale tregojnë se një kaptagon masiv i prodhimit sirian me vlerë 1 miliard dollarë është konfiskuar në të gjithë rajonin në tre muajt e fundit, në Arabinë Saudite, Emiratet e Bashkuara Arabe, Oman, Kuvajt, Irak, Turqi dhe Jordania. Edhe më e rëndësishmja, autoritetet gjermane sapo zbuluan një objekt prodhimi kaptagoni të drejtuar nga Siria në Gjermaninë jugore së bashku me pilula me vlerë rreth 20 milionë dollarë dhe 2.5 ton kimikate pararendëse.

Refugjatët

Shtetet rajonale shpresonin gjithashtu se ribashkimi me regjimin e Asadit do të hapte një rrugë për kthimin e refugjatëve në Siri. Në fund të fundit, prania e një numri të madh refugjatësh sirianë në vendet fqinje – 3.6 milionë në Turqi, 1.5 milionë në Liban dhe 700.000 në Jordani – po vendos një tendosje gjithnjë e më të paqëndrueshme mbi vendet pritëse.

Megjithatë, logjika prapa shpresave rajonale është e pashpjegueshme. Të gjitha arsyet më të rëndësishme pse refugjatët sirianë refuzojnë të kthehen janë të lidhura me sundimin e regjimit. Në të vërtetë, sondazhi i ri i OKB-së për refugjatët sirianë i publikuar vetëm disa ditë pas pjesëmarrjes së Asadit në samitin e Ligës Arabe në Jeddah, Arabi Saudite, zbuloi se vetëm 1 përqind po mendonin të ktheheshin vitin e ardhshëm.

Duke normalizuar në mënyrë kaq aktive qeverisjen e Asadit, shtetet rajonale i kanë dhënë shumë prej 1 përqindëshit arsye për ta rishqyrtuar. Për më tepër, refugjatët tani po votojnë me këmbët e tyre, duke bërë udhëtime të rrezikshme drejt Evropës me një ritëm eksponencial – me shkallën e migrimit sirian në veri tani të paktën 150 për qind më të lartë se në vitin 2021. Tashmë të ballafaquar me këtë realitet të zymtë, shtetet pritëse po zbatojnë politika për të detyruar refugjatët të largohen, me forcat e armatosura të Libanit të financuara nga SHBA që përdorin dëbime me forcë dhe Jordania deklaron se mbështetja financiare për refugjatët sirianë do të përfundojë së shpejti.

Kolapsi ekonomik dhe përshkallëzimi i dhunshëm

Në tre muajt e fundit, ekonomia e Sirisë ka rënë në mënyrë të shpejtë, me paundin sirian që ka humbur 77 për qind të vlerës së saj. Kur ministri i jashtëm saudit vizitoi Damaskun në prill, paundi sirian vlente 7,500 deri në 1 dollarë, por sot, ky numër është 13,300.

Duke qenë i mirëpritur përsëri në rrafshin rajonal, ndërkohë që përfitonte njëkohësisht nga heqjet e sanksioneve të SHBA-së dhe Evropës pas tërmetit të shkurtit, ekonomia e Asadit nuk duhet të duket kështu. Faji këtu qëndron tek vetë regjimi, i cili është dëshmuar sistematikisht i korruptuar, i paaftë dhe i nxitur nga lakmia dhe jo nga e mira publike. Keqmenaxhimi fiskal dhe prioritizimi i tregtisë së paligjshme të drogës e kanë vrarë ekonominë siriane, potencialisht për mirë.

Ndërsa rajoni dëshiron një Siri të qëndrueshme, të sunduar nga një regjim i fortë, por i reformuar që mirëpret refugjatët në shtëpi, tre muajt e fundit kanë treguar një pamje krejtësisht të ndryshme – një përshkallëzim. Gati 150 njerëz janë vrarë në qeverinë jugore të Daraa që nga prilli, duke e çuar më tej statusin e zonës si rajoni më i paqëndrueshëm i vendit që nga viti 2020.

Në mesin e korrikut, forcat e regjimit rrethuan fshatrat në jug të qytetit të Tafas që i akuzoi se strehonin kundërshtarë, përpara se të prishnin 18 shtëpi si ndëshkim. Që nga nënshtrimi i saj i dhunshëm ndaj regjimit pesë vjet më parë, Daraa kishte për qëllim të ilustronte planet e vetë-përshkruara të Asadit për të “pajtuar” zonat e kontrolluara më parë nga kundërshtarët e tij. Por pajtimi në Daraa ka qenë çdo gjë tjetër veçse, dhe rajoni tani është i mbushur me kryengritje, terrorizëm, krim të organizuar dhe një rrëmujë kaotike të luftimeve të brendshme politike.

Ndërkohë, regjimi ka përshkallëzuar gjithashtu sulmet e tij ndaj veriperëndimit të kontrolluar nga opozita. Jo shumë kohë pasi Assad kaloi në tapetin e kuq në samitin e Ligës Arabe në Jeddah, Rusia rifilloi sulmet ajrore në Sirinë veriperëndimore për herë të parë që nga nëntori 2022 – duke nisur gati 35 vetëm në qershor. Së bashku me avionët rusë, zjarri i artilerisë pro-regjimit u rrit gjithashtu nga maji në qershor, duke rezultuar në një rritje prej 560 për qind të viktimave në veriperëndim në qershor, nga pesë në prill në tre në maj në 33 në qershor. Ky përshkallëzim i dukshëm përfshinte rifillimin e bombardimeve të regjimit me viktima masive ndaj objektivave civile, duke përfshirë një sulm që shkatërroi një treg më 25 qershor, duke lënë të paktën 13 të vdekur. Punonjësit civilë të shpëtimit u kthyen gjithashtu në objektiva të qartë, duke përfshirë sulmin me “trokitje të dyfishtë” që synoi personelin e Helmetës së Bardhë më 11 korrik.

Terrorizmi

Normalizimi rajonal i regjimit të Asadit i ka dhënë gjithashtu një goditje të thellë dhe me gjasë të pakthyeshme për gati një dekadë të përpjekjeve ndërkombëtare për t’iu kundërvënë Shtetit Islamik. Për vite me radhë, Shtetet e Bashkuara janë mbështetur në mbulimin e ofruar nga partnerët rajonalë si Jordania dhe Arabia Saudite për të mbështetur vendosjen jetike ushtarake të SHBA-së në Sirinë verilindore, por këta partnerë tani po deklarojnë mbështetjen e tyre për zgjerimin e sundimit të Asadit në mbarë vendin, duke përfshirë largimi i forcave të huaja.

Më keq akoma, duke qenë prej kohësh ndër donatorët më bujarë për operacionet kundër Shtetit Islamik, Arabia Saudite nuk arriti të dhuronte asgjë në konferencën e fundit vjetore ministrore – e cila u organizua në vetë Arabinë Saudite. Normalizimi i Asadit gjithashtu ka ulur rëndë ndikimin e Forcave Demokratike Siriane, partnere nga SHBA, për të përcaktuar ose negociuar mbijetesën e tyre afatgjatë. Rusia dhe Irani janë fuqizuar gjithashtu, me raporte për komplot të sulmeve iraniane dhe shkelje të përditshme ruse të një marrëveshjeje të gjatë dekonflikti, me qëllim që të sfidojnë dhe kërcënojnë avionët amerikanë.

Ndërsa aftësia e koalicionit të udhëhequr nga SHBA-ja për të mbështetur të vetmin kundërpërgjigje kuptimplotë ndaj Shtetit Islamik në Siri është futur në një cep të ngushtë dhe të pakëndshëm, grupi terrorist duket gjithashtu se po përfiton drejtpërdrejt nga statusi i ri i Asadit. Ndërsa Assad po zinte vendin e tij në Ligën Arabe në maj, Shteti Islamik ishte në mes të muajit të tij më agresiv dhe vdekjeprurës të operacioneve në zonat e kontrolluara nga regjimi i Sirisë që nga viti 2018.

Midis 1 prillit dhe 1 korrikut, grupi kreu 61 sulme dhe vrau 159 njerëz në Sirinë qendrore të drejtuar nga regjimi – që përbën 50 për qind të të gjitha sulmeve dhe 90 për qind të vdekjeve të arritura në vitin 2022. Shteti Islamik është rikthyer në kontrollin e territorit të populluar (megjithëse përkohësisht) në zonat e regjimit të Sirisë dhe mundi një ofensivë  gjashtë-javore në mars dhe prill nga forcat e regjimit sirian që u mbështet nga forcat ajrore ruse dhe përfaqësuesit iranianë. Në fund të korrikut, Shteti Islamik zgjeroi shtrirjen e tij në Damask, duke vrarë të paktën gjashtë persona dhe duke plagosur 23 të tjerë në një sulm me bombë në lagjen shiite të Sayida Zeinab.

Vetoja diplomatike e Asadit

Së fundi, normalizimi rajonal i Asadit – për të cilin Liga Arabe tha se supozohej të ishte “i kushtëzuar” me sigurimin e lëshimeve të regjimit – duket se ka shkatërruar çdo shpresë për diplomaci kuptimplote që synon zgjidhjen e vërtetë të krizës në Siri. Sipas zyrtarëve të lartë të OKB-së që më folën në kushte anonimiteti për të diskutuar biseda të ndjeshme, vetë Assad u ka përcjellë liderëve të OKB-së në javët e fundit se ai nuk ka ndërmend të riangazhohet me Komitetin Kushtetues të drejtuar nga OKB-ja ose në ndonjë hap për- hap procesi i negociatave, qoftë i koordinuar nga OKB-ja apo shtetet rajonale. Perspektiva për një zgjidhje diplomatike të krizës së Sirisë mund të jetë dukur e zymtë gjashtë muaj më parë, por angazhimet rajonale me regjimin që nga prilli duket se i kanë vrarë gjërat krejtësisht.

Qëndrimi i regjimit ndaj ndihmës ndërkufitare duhet të shërbejë si një tregues i qartë i masës në të cilën Asadi ndihet i fuqizuar në mënyrë të pakthyeshme që kur u mirëprit nga pjesa më e madhe e rajonit. Edhe bindja e Asadit për të lëshuar një amnisti të vogël të të burgosurve si një shfaqje e vullnetit të mirë duket se nuk është një gjë fillestare.

Fotografia këtu është e zymtë dhe e pakundërshtueshme. Kori i paralajmërimeve se riangazhimi me Asadin do të rezultonte i kundërt u shpërfill dhe pasojat janë të qarta tani për të gjithë. Që planet e shteteve rajonale për një samit pasues janë në ajër flet vetë. Të takoheshim mes zhvillimeve të tilla katastrofike do të ishte marrëzi. Siria tani po hyn në një periudhë thellësisht të errët pasigurie, me një ekonomi në rënie, nivele në rritje të dhunës, rritje të tensioneve gjeopolitike dhe një mjedis diplomatik të helmuar. Faji këtu qëndron në shumë kënde të ndryshme, por si zakonisht, do të jenë sirianët ata që do të vuajnë kostot.