Autor: Erin Thompson

A duhet që veprat e artit të vjedhura nga nazistët t’u kthehen familjeve të pronarëve origjinalë? Sigurisht. A duhet që Mermeret Elgin t’u kthehen grekëve? Disa thonë po, disa jo. Çka për Bronzët e Beninit? Evropianët i morën – me forcë – mijëra prej këtyre skulpturave të mahnitshme prej bronzi në atë që sot është Nigeri. Sot qëndrojnë në Muzeun Britanik, Muzeun Etnologjik të Berlinit, dhe institucione të tjera evropiane ku janë shitur të mënjanuar me çmimin e “pacifimin” të afrikanëve. Australianë aborigjenë dhe amerikanët nativë gjithashtu më kot kërkojnë kthimin e artefakteve të tyre të shenjta, që sot janë posedim evropian.

Aq më larg që shkojmë nga Evropa Perëndimore, aq më pak moralisht të detyrueshme na duken pretendimet e atyre që artin ua ka marrë Evropa. Krimet e kryera kundër Evropës Perëndimore, përfshirë viktimat e nazistëve, meritojnë riimbursim dhe korrigjim, kurdo që kjo është e mundur. Grekët kanë një qëndrim të caktuar përmes trashëgimisë së shoqërisë klasike, por ata janë gjeografikisht dhe ekonomikisht periferik të Evropës. Pretendimet e tyre arrijnë konsensus më të pakët. Krimet e kryera kundër afrikanëve, aziatikëve dhe popujve indigjenë janë qartësisht të ndryshme. Jashtë qarqeve të vogla aktiviste, pretendimet e tyre gjejnë shumë pak mbështetje. Pse?

Në 1801, Thomas Bruce, Konti i shtatë i Elginit (1766-1841), i dërgoi një pako me gjësende luksi agjentit të tij në Greqi. Përmbajtja, siç tregoi Elgin në një letër, përfshinte tre teleskopë argjendi, dy shishe kristali dhe një armë. Elgin udhëzoi agjentin e tij që t’i përdorte objektet për të korruptuar zyrtarët turq që atëherë sundonin Greqinë. Ryshfetet do të qetësonin rrugën për grabitjen e artit të lashtë grek nga Elgin.

Elgin bleu gjësende antike nga autoritetet qeveritare dhe kishtare, si dhe nga pronarë privatë në të gjithë Greqinë. Ai hoqi pothuajse të gjithë dekorimin e skalitur nga tempulli i shekullit të pestë p.e.s i Athena Parthenos, Athena e Virgjëreshës, në Akropolin e Athinës. Ai s’ishte aventurier privat. Elgin ishte ambasadori britanik në Perandorinë Osmane, e cila atëherë kontrollonte Greqinë.

Elgin kishte synuar që skulptura e Partenonit të dekoronte pasurinë e tij në fshat. Por, me financat e tij të rrëmujshme, pasi u ndalua në Francë për disa vjet si i burgosur politik në rrugën e tij për në shtëpi nga Kostandinopoja, ai i shiti ato në Muzeun Britanik në 1816. Grekët i kanë kërkuar t’i kthejnë që atëherë, duke argumentuar se Elgini i vodhi me bashkëpunimin e shtetit osman. Ministri grek i kulturës ka deklaruar tani synimin e vendit për të kërkuar ndihmën e Kombeve të Bashkuara për zgjidhjen e çështjes.

Problemi i artit të vjedhur shtrihet shumë përtej Mermereve Elgin. Muzetë evropianë janë plot me vepra arti të marra nga vendet nën kontroll kolonial. Njerëzit e etur për të rimarrë trashëgiminë e tyre kulturore kërkojnë kthimin e këtyre veprave. Muzeu Britanik, për shembull, mban mijëra porcelanë të çmuar kinezë dhe objekte të tjera të grabitura gjatë Luftës së Dytë të Opiumit nga Pallati i Vjetër i Verës, i djegur nga trupat britanike me qindra shërbëtorë të mbyllur brenda. Muzetë evropianë posedojnë objekte të shenjta aborigjene australiane të marra gjatë paqësimit të mbushur me masakra të Australisë. Mijëra skulptura bronzi të bëra për të nderuar mbretërit e asaj që tani është Nigeria janë në muzetë evropianë. Ata u morën nga ekspedita britanike e vitit 1897 që rrëzoi mbretin dhe plaçkiti kryeqytetin, dhe më pas u shitën për të ndihmuar në pagesën e shpenzimeve të vendosjes së Mbretërisë së mëparshme të pavarur të Beninit nën kontrollin britanik.

Kuratorët e epokës koloniale i shihnin aborigjenët australianë, amerikanët vendas dhe popujt e tjerë të kolonizuar si të dobët dhe të paaftë. Në këtë mendësi, ata po ruanin, nuk po i vidhnin thesaret e tyre kulturore. Kolonizatorët e Evropës Perëndimore i shihnin popujt indigjenë si pameritor të trashëgimisë artistike që kishte rënë në duart e tyre. Kështu, Elgin shpjegoi se po shpëtonte skulpturat e Partenonit nga turqit brutalë, pavarësisht se osmanët e kishin sunduar Athinën për shekuj pa dëmtuar skulpturat. Një studiues gjerman i bronzeve të Beninit, Leo Frobenius, mendoi se ato ishin shumë të bukura për t’u bërë nga afrikanët. Në vend të kësaj, ai propozoi se ato duhet të ishin skalitur nga grekët e lashtë që udhëtuan në Afrikë – ndoshta në qytetin e humbur të Atlantidës – dhe shkroi se ai ishte ‘i prekur nga melankolia e heshtur nga mendimi se kjo asamble e pasardhësve të degjeneruar dhe mendjemprehtë duhet të jini rojet legjitime të kaq shumë bukurisë.

Derisa tani është e zakonshme të denoncosh kolonializmin, besimi në epërsinë e kulturave kolonizuese ende mbulon pikëpamjet e trashëgimisë kulturore dhe veprave të artit. Vetëm krahasoni refuzimin e muzeve evropiane për të riatdhesuar artefaktet e marra gjatë pushtimeve koloniale me qasjen e tyre shumë të ndryshme ndaj artit të grabitur nga nazistët. Nazistët konfiskuan rreth një të tretën e të gjithë artit të bukur në Evropë gjatë Luftës së Dytë Botërore. Pjesa më e madhe e këtij arti u riatdhesua menjëherë pas luftës, por mijëra vepra tashmë kishin rënë duar të ndryshme dhe do të përfundonin të blera ose t’u dhuroheshin muzeve. Muzetë i kanë shqyrtuar koleksionet e tyre për dekada për të siguruar që familjet e viktimave naziste të marrin veprat e tyre artistike ose të kompensohen për humbjet e tyre.

Pse viktimat e agresionit nazist janë më të merituara se ato të dhunës koloniale? Në rrënjë, nuk shoh asnjë arsye tjetër përveç përçmimit për jo-evropianët. Kjo është arsyeja pse Mermeret Elgin, jo bronzet e Beninit apo arti aborigjen apo antikitetet kineze, janë fytyra e debatit rreth riatdhesimit kulturor. Muzetë, shtëpitë e ankandeve dhe koleksionistët ndjehen të lirë të injorojnë grupet joevropiane që kërkojnë riatdhesimin e veprave të tyre të artit. Në të vërtetë, disa komentues madje sulmojnë kërkesa të tilla, si kur një gazetar kohët e fundit e përshkroi vendimin e Kolegjit Jezus në Kembrixh, për riatdhesimin e një bronzi të Beninit si një ‘akt mall’ dhe la të kuptohej se nigerianët nuk e meritojnë t’i zotërojnë skulpturat sepse paraardhësit e tyre kanë paguar për të. krijimi i tyre duke shitur skllevër (mos e keni parasysh që ishin evropianët ata që i blenë këta skllevër).

Sot, ndërsa bota rishqyrton rolin e luajtur nga imazhet dhe fitimet e epokës koloniale në jetën tonë përmes veprimeve të tilla si heqja e statujave festive dhe kërkimi për t’u dhënë dëmshpërblime pasardhësve të skllevërve, është gjithashtu koha për të marrë parasysh historitë e dhunës dhe nënshtrim pas kënaqësive estetike të muzeve evropiane. Muzetë duhet të hulumtojnë burimet e të gjitha koleksioneve të tyre dhe t’u përgjigjen të gjitha kërkesave për riatdhesim në të njëjtën mënyrë siç bëjnë për artin e grabitur nga nazistët. Nëse nuk mund të gjenden pronarët e duhur, muzetë duhet të vendosin tabela që shpjegojnë se si këto objekte arritën në Evropë. Dhe nëse këto përpjekje rezultojnë në disa vitrinë boshe, aq më mirë. Le të përfitojmë nga fakti që jetojmë në shekullin e 21-të, jo në shekullin e 19-të, dhe t’i mbushim ato me kopje të lira dhe me cilësi të lartë të printuara 3D të bëra nga skanimet dixhitale të objekteve, kthimi në shtëpi i të cilave do të forcojë atë që sot kemi kaq shumë nevojë për t’u kujtuar. të – trashëgimisë kulturore të përbashkët të njerëzimit./Reporteri.net/