Autor: Harold James

---

Koncepti i gjeopolitikës vjen nga përpjekjet e gjermanëve dhe rusëve për të shpjeguar dështimet dhe kthimin mbrapsht të ndikimit të tyre.

Sot, çdokush flet për gjeopolitikë. Është ide që të infekton. Duket se vjen nga asgjëja. Para njëzet vitesh, ky term ishte ekzotik dhe kuptimi i saj joshës. Bota ishte ndryshe asokohe. Në vitin 2022, Amerika e Pakonkurrentë – një libër i redaktuar nga kolegu im, G John Ikenberry, eksponenti kryesor i idesë së internacionalizmit liberal – shtronte pyetjen se pse ka aq pak rezistencë të vendeve tjera ndaj projeksionit të fuqisë amerikane. Atëkohë ishte momentumi kur Shtetet e Bashkuara po përgatiteshin për Irakun. Kontribuesit argumentonin se s’kishte më balancues kundër momentit unipolar që ishte krijuar me shpërbërjen e Bashkimit Sovjetik: thënë me pak fjalë, s’kishte më gjeopolitikë. Kjo ndërroi me kursin e viteve 2000, dhe fjala “gjeopolitikë” nisi rrugëtimin dominues të saj në diskursin politik.

Ka tregues të thjeshtë numerik (shihni Figurën 1 më poshtë). Një kompilim i të gjitha gazetave në gjuhën angleze që përdornin fjalën “gjeopolitikë” tregon rritje të jashtëzakonshme, në dy faza, njëra pas krizës globale financiare të 2007-8, dhe e dyta pas 2014-15, pas aneksimit rus të Krimesë dhe krizës evropiane me refugjatë që erdhi si pasojë e luftës në Siri.

Shpesh e asocojmë fillimin e kthesës moderne me gjeopolitikë me dy burra, Vladimir Putin dhe Xi Jinping. Putin misionin e tij historik e përkufizoi në terma gjeopolitik. Kolapsi i Bashkimit Sovjetik, deklaroi ai, kishte qenë katastrofa më e madhe gjeopolitike e shekullit të 20’të. Shpërthimi i mendimit gjeopolitik tanimë kishte ndodhur në Rusinë e viteve 1990 (shihni Figurën 2 më poshtë). Fjalimi i Putinit në Konferencën e Mynihut për Politika të Sigurisë më 2007 ishte pikëkthese, të cilin e nisi duke denoncuar konceptin e unipolaritetit:

          Një shtet dhe, sigurisht, në rend të parë dhe kryesisht Shtetet e Bashkuara, ka mbikaluar kufijtë kombëtar të saj në secilën mënyrë. Kjo është e dukshme në politikat e saj ekonomike, politike, kulturore dhe arsimore që ua imponon kombeve tjera. Epo, kujt i pëlqen kjo? Kush është i lumtur për këtë?

Gjuha e Putinit është shprehje karakteristike e mendësisë gjeopolitike, dhe pasqyron kuptimin se gjeopolitika përfshin humbje të majme, kompensim për inferioritet dhe kujtesë të poshtërimit. Gjuhë e këtillë është njëashtu prezente edhe në dëshirën e Kinës për t’u shkëputur nga trashëgimia e “një shekulli poshtërimi” që erdhën pas Luftërave të Opiumit, kur Britania dhe fuqitë tjera imperialiste përdorën tregtinë e drogave për të shkatërruar moralin dhe aftësitë e popullatës kineze.

Kthesa kineze në reflektimin mbi gjeopolitikën botërore gjithashtu nisi me krizën globale financiare, kur nisën të shohin Kinën si shpëtimtare të kapitalizmit global. Paraardhësi i Xi Jinping, Hu Jintao, tashmë kishte nisur nxitjen më 2009 që Kina duhet t’i shtrojë katër fuqi të saj, “më shumë pushtet ndikimi në politikë, më shumë konkurrencë në fushën ekonomike, më shumë afinitet në imazh, dhe më shumë forcë joshëse në moralitet”. Ai konkludoi se :”Prospekti i multipolarizimit global është qartësuar”.

Krimea dhe refugjatët sirianë ua sollën gjeopolitikën në shtëpi të gjithë të tjerëve. Sulmi rus në Ukrainë më 2022 është një tjetër pikë kthese, ku vëmendja u përqendrua në aftësinë e Rusisë për të ushtruar presion duke mbytur furnizimet me gaz. ShBA-ja e sotme është e fiksuar pas sfidave gjeopolitike, dhe rrjedhimisht me riformulimin e botës. Sekretarja e Thesarit e ShBA-së, Janet Yellen foli për rirenditje të globalizimit, në të cilin vendet duhet të riorganizojnë marrëdhëniet tregtare në mënyrë që të menaxhojnë zinxhirët e furnizimit duke “mbrojtur miqt”, duke ndërtuar marrëdhënie vetëm me vende aleate të besueshëm dhe duke reduktuar varësinë nga konkurrentët strategjikë. Ky vizion është shenjë e një nervozizmi të ri në ShBA.

Edhe Bashkimi Evropian i fuqisë së butë ka marrë këtë modë, pasi presidentja e Komisionit Evropian Ursula von der Leyen premtoi kthesë në një komision gjeopolitik. Në një botë të globalizuar, shumë evropianë mendonin se Evropa kishte nevojë për një zë. Argumenti se vendet e mëdha anëtare – Franca, Gjermania apo Italia – nuk mund të ishin më vete me ndikim të vërtetë në politikën globale, dukej tërheqës. Josep Borrell, ministri i jashtëm de facto i BE-së, dha deklarata programore për problemet e multilateralizmit dhe hapjes, dhe se si “ne duhet të rimësojmë gjuhën e pushtetit dhe ta konceptojmë Evropën si një aktor gjeostrategjik të nivelit të lartë”.

A e dinë vërtet politikanët dhe ekspertët kur flasin për gjeopolitikën për çfarë po flasin? Gjeopolitika është një term klasik i paqartë ose i mjegullt, me përdorim të pafajshëm dhe të rrezikshëm. Për disa, është një ndjenjë e paqartë e kontinenteve dhe hapësirave të mëdha gjeografike, ose thjesht se gjeografia ka rëndësi në kuptimin që Mbretëria e Bashkuar ka më shumë gjasa të tregtojë me Francën dhe Irlandën sesa me Zelandën e Re; për të tjerët, bëhet fjalë për një pretendim se realiteti përbëhet nga konflikti dhe lufta e pafundme, në të cilën hapësira ka më shumë rëndësi se idetë, harton më shumë se gërmadhat. Kjo është një botë e zymtë, konfliktuale, me shumë zero.

Hapësira dhe vendi kanë rëndësi të qartë. Në disa raste, vëmendja e botës përqendrohet në pika të veçanta gjeografike: disa dominojnë imagjinatën gjeopolitike, Mesdheun lindor, Dardanelet. Kalimi midis Detit të Zi dhe Mesdheut merr një rëndësi globale, një gjilpërë e hollë që lidh zonat prodhuese të grurit të Euroazisë qendrore të kontrolluar në mënyrë autokratike mbi konsumatorët e uritur.

Vlen të pyesim se nga e ka origjinën gjithë kjo nevojë për gjeopolitikë, ku lindi lidhja mes gjeopolitikës dhe poshtërimit. Çfarë mund të shtrihet përtej masakrës së Ukrainës, tensionet në ngushticat e Tajvanit apo Gaza, apo ujërat e ngarkuara të Bosforit, sesa një fermë paqësore bavareze? E vendosur në kodrat e gjelbërta në jug-perëndim të Mynihut, pranë liqenit Ammer, dhe vetëm disa milje larg nga një manastir benediktin në një kodër me pamje nga uji, vendi ku mijëra bavarez vijnë çdo vit në një pelegrinazh – për birrë. Ndryshe nga shumica e fermave të bagëtive bavareze, lopët nuk janë ngjyrë kafe dhe të bardhë me lara-lara, por më të rënda, më të mëdha, me një shtresë të trashë të zezë të zhveshur: një racë skoceze, Galloways. Ferma, Hartschimmelhof, ka qenë në duart e familjes që nga fillimi i shekullit të 20-të, kur iu dha si dhuratë martese nga vjehrri i tij Karl Haushofer, figurës më me ndikim në zhvillimin e studimit të gjeopolitikës në fillim të shekullit të 20-të.

Ishte Haushofer ai që hodhi bazën për ndryshimin e përkufizimit të termit. Ai e shihte veten si profet i gjeopolitikës, por – në mënyrë tipike dhe zbuluese – nuk mundi kurrë të shpjegonte qartë se çfarë ishte në të vërtetë. Një përpjekje karakteristike ishte “shkenca e formës së jetës politike në hapësirën e saj natyrore të jetesës”. Ose një kërkesë normative që “gjeopolitika do dhe duhet të jetë ndërgjegjja gjeografike e shtetit”.

Unë vizitova Hartschimmelhof-in verën e kaluar me familjen time. Dyqani i fermës që shet mallra letre ishte i hapur vetëm disa orë në javë, siç publikohej në internet. Arritëm në kohën e duhur dhe dera ishte e hapur. Ndërsa hymë, një përzierje e frikshme e muzikës dhe këngës së shpendëve filloi të dëgjohej nga një altoparlant në cep të dhomës. Por nuk dukej njeri. Jashtë fermës së vjetër përballë dyqanit kishte një njoftim që paralajmëronte për një qen të rrezikshëm dhe, në të vërtetë, i fshehur pas disa shkurreve mjaft të rritura shushuronte një formë e madhe e errët. Nuk leh, dhe doli të ishte një viç i zi Galloway që dukej se ishte ndarë nga tufa kryesore.

I gjithë organizimi në Hartschimmelhof nxjerr mister. Kjo është e përshtatshme për gjeopolitikën. Fjala Geopolitik, të cilën Haushofer e mori me kënaqësi, ishte shpikur nga një politikan suedez, Johan Rudolf Kjellén, mbi të gjitha në librin Hyrje në gjeografinë suedeze (1900). Kjellén më vonë zhvilloi teorinë se historia evropiane u nxit nga gara për tre pellgje lumenjsh: të Rhine-it, Danube-it dhe Vistula-s.

Haushofer i renditi me ndërgjegje ndikimet e tij të tjera si gjeografi gjerman Friedrich Ratzel, puna e të cilit përqendrohej rreth konceptit të hapësirës (Raum) dhe i cili prezantoi konceptin Lebensraum ose hapësirë të jetesës, dhe të gjeografit anglezHalford Mackinder. Mackinder vendosi aty një dallim, i cili u bë shumë me ndikim si në Gjermani ashtu edhe në Rusi, për ideologjitë dhe strukturat e ndryshme të fuqive detare dhe tokësore, megjithëse ai – ndryshe nga pasardhësit gjermanë dhe rusë – e pa Romën klasike si një fuqi detare dhe grekët si një fuqi tokësore sllave. “Është ndoshta një nga rastësitë më të habitshme të historisë që zgjerimi drejt detit dhe tokës i Evropës duhet, në njëfarë kuptimi, të vazhdojë kundërshtimin e lashtë midis romakëve dhe grekëve,” shkroi ai në 1904. Impulsi kritik, të cilit Mackinder i dha etiketa ‘zona strumbullar’, vinte gjithmonë nga qendra e tokës Euroaziatike.

Haushofer ishte i magjepsur nga politika aziatike dhe përdori përvojën e tij në Tokio për tezën e doktoraturës Dai Nihon: Reflektime mbi fuqinë ushtarake të Japonisë më të madhe, pozicionin botëror dhe të ardhmen (1913). Çuditërisht, dukej sikur vendet në ‘hëmënën e jashtme’ të identifikuara nga Mackinder dinin më mirë se si të përdornin ose aplikonin fuqinë sesa vendet kontinentale, të cilat ende kishin nevojë të mësonin gjeopolitikë. Në mënyrë të veçantë, Haushofer ishte i bindur se Gjermania duhet të imitonte ndjekjen e Japonisë dhe modelin e Japonisë për përplasje me fqinjët e saj, Kinën dhe Rusinë. Haushofer donte të ‘drejtonte vështrimin e Evropës Qendrore drejt forcimit dhe përtëritjes që Japonia i detyrohet stuhisë së çelikut’, të prodhuar domosdoshmërisht nga lufta.

Pas përfundimit të Luftës së Parë Botërore, Haushofer mendoi se kishte nevojë për të riedukohej publiku i gjerë për të ‘zgjuar instinktin e fjetur gjeopolitik’ që zotëronin tashmë britanikët dhe japonezët, mungesa e të cilit po çonte në kaos Evropën Qendrore: ‘zbërthimi’ në Silesinë e Epërme, në ‘frontin e Rhine-it në shpërbërje’ që do të pasohej nga ‘shpërbërja’ në frontet e Vistula dhe Danubit. Një nga studentët e Haushofer-it, Rudolf Hess, e solli pikëpasmjen e Haushofer-it për Gjeopolitikën në vëmendjen e agjitatorit të ri të Mynihut Adolf Hitler, i cili e pa këtë koncept të dobishëm dhe në përputhje me pikëpamjen e tij amorale për marrëdhëniet ndërkombëtare dhe e bëri termin kritik Lebensraum një pjesë qendrore të një programi i ri politik. Kontakti më intensiv i Haushoferit me Hitlerin ishte ndoshta gjatë periudhës së izolimit të Hitlerit në burgun Landsberg pas dështimit të puçit në Sallën e Birrës të vitit 1923. Haushofer e vizitonte rregullisht Hessin në burg, ku udhëheqësi nazist po i diktonte Hessit manifestin e tij biografik Mein Kampf. Sa pjesë e Haushofer shkoi në Biblën naziste? Shumica e studiuesve të fundit të Hitlerit dhe nazizmit janë skeptikë; biografitë e panumërta të Hitlerit i kushtojnë pak hapësirë atij. Në librin e Hitlerit nuk përmendet emri “gjeopolitikë”. Por ka shumë referenca për pashmangshmërinë e konfliktit dhe për kërkesën imperative gjermane për Lebensraum.

Në vitet 1930, megjithatë, veçanërisht në MB dhe ShBA, Haushofer shpesh konsiderohej si ndikimi qendror mbi Hitlerin. Menjëherë pas paktit nazist-sovjetik të vitit 1939, revista britanike New Statesman and Nation shpjegoi se marrëveshja ruso-gjermane kishte ‘pak të bënte me “ideologjinë” zyrtare të programit nazist, me sharjet kundër “nënhumanitetit bolshevik” ose vizionin romantik të një udhëtimi të kolonistëve gjermanë sipas modelit mesjetar për të fituar një “Lebensraum” të ri në Ukrainë. Ato janë të vështira dhe realiste dhe në një masë të konsiderueshme janë vjedhur nga arsenali intelektual i Imperializmit Britanik”, – pra nga Mackinder. Në anën tjetër të Atlantikut, kishte interpretime të ngjashme. Një artikull i qershorit 1941 pohoi: “Gjeneral-major Profesori Dr Karl Haushofer dhe Instituti i tij Gjeo-Politik në Mynih me 1000 shkencëtarët, teknikët dhe spiunët e tij janë pothuajse të panjohur për publikun, madje edhe në Rajh. Por idetë e tyre, grafikët, hartat, statistikat, informacionet dhe planet e tyre kanë diktuar lëvizjet e Hitlerit që në fillim.

Në fakt, Haushofer kishte vështirësi gjatë diktaturës naziste. Problemi fillestar ishte se ligjet e racës naziste e kategorizonin gruan e tij Martën, ndaj së cilës ai ishte absolutisht i përkushtuar, si hebreje. Për sa kohë që Hess ishte zëvendësi i Fuhrer-it, Haushofer ishte i mbrojtur. Më pas, pas fluturimit dramatik ajror të Hess-it për në Skoci në maj 1941, në vetvete një manifestim i mënyrës se si Hess-i interpretonte gjeopolitikën, nuk kishte asnjë mbrojtës të fuqishëm dhe Gestapo dyshonte se familja Haushofer i kishte dhënë këshilla Hess-it për fluturimin e tij. Djali i madh i Haushofer, Albrecht, i cili kishte punuar në zyrën e Joachim von Ribbentrop, u arrestua për pak kohë dhe pas lirimit të tij kultivoi një marrëdhënie të re me opozitën ushtarake. Pas komplotit me bombë të korrikut 1944, Albrecht u përpoq të fshihej, por përfundimisht u arrestua dhe u vra nga SS në ditët e fundit të luftës, më 23 prill 1945. Karl Haushofer gjithashtu u internua për një muaj në Dachau.

Pas luftës, duke u përgatitur për gjyqin e Nurembergut për krimet e luftës, shefi i këshilltarit amerikan Sidney S Alderman, në një memorandum për gjykatësin e asociuar amerikan Robert H Jackson, shkroi se:

Haushofer ishte kumbari intelektual i Hitlerit. Ishte Haushofer, në vend të Hess, ai që shkroi Mein Kampf dhe që siguroi shtyllën kurrizore për Biblën naziste dhe atë që ne e quajmë plani i përbashkët kriminal. Gjeopolitika nuk ishte thjesht teori akademike. Ishte një plan shtytës, dinamik për pushtimin e zemrës së Euroazisë dhe për dominimin e botës nga pushtimi i atij vendi.

Megjithatë, në fund Jackson duket se nuk ishte i bindur dhe disa javë më vonë e liroi Haushofer nga internimi.

Sfondi i vendimit befasues të Jackson-it ishte ndërhyrja e studiuesit jezuit të marrëdhënieve ndërkombëtare (dhe gjeopolitikut dhe themeluesit të Shkollës së Shërbimit të Jashtëm në Universitetin Georgetown në Uashington, DC) Edmund Walsh. Haushofer shpejt e pa Walshin si ‘mentorin’ e tij të mirë dhe të fuqishëm dhe arriti ta bindte atë se Mein Kampf ishte vetëm një nga ‘shumë botime kalimtare agjitacionale’ që nuk kishin të bënin fare me gjeopolitikën. Gjeopolitika mund të jetë e dobishme: koncepti kishte filluar të magjepste shumë mendimtarë amerikanë.

Walsh nuk ishte një kandidat i dukshëm për të qenë gjeopoliticien: si jezuit, ai kishte këmbëngulur gjithmonë në domosdoshmërinë e fortë të moralit në marrëdhëniet e jashtme. Por nga fundi i Luftës së Dytë Botërore, ai besonte se “me asgjësimin e gjeopolitikës gjermane, një formë e re [e] gjeopolitikës po afirmohet në Evropën Lindore dhe Qendrore” dhe sovjetikët “po kishin sukses shkëlqyeshëm në fitimin e dominimit të Zemrës së Mackinder’s. Gjeopolitika po shndërrohej në një manifestim të ri të nervozizmit amerikan dhe në një arsyetim për të pohuar dominimin. Atëherë kishte nevojë për diçka më shumë sesa pohimi i moralit: “Nëse nuk mund t’i mbështesni idealet dhe shpresat tuaja me diçka më shumë se fjalë të thjeshta, atëherë rrota e avullit vazhdon e vazhdon e vazhdon”.

Muaj pas lirimit të tij nga internimi amerikan, më 10 mars 1946, në depresion të thellë, Karl dhe Marta vranë veten dhe u varrosën në Hartschimmelhof. Çifti i përkushtuar la një shënim dhe dy arkivole bosh për djalin e tyre të vogël Heinz për t’i gjetur, dhe një hartë të saktë të vendndodhjes në fermë ku do të gjendeshin trupat e tyre.

Doktrina gjeopolitike nuk ishte vetëm tërheqëse për superfuqinë perëndimore në zhvillim. Haushofer gjithashtu kishte një ndjekës të konsiderueshëm në Bashkimin Sovjetik. Dishepulli më i shquar ishte Karl Radek, sekretari i Kominternit, i cili më vonë u bë kritik i Stalinit, por në vitet 1930 mbajti kontakte me diplomatët gjermanë që miqtë e tij u përpoqën t’i justifikonin si një parashikim të paktit të nevojshëm gjeopolitikisht Stalin-Hitler të gushtit 1939. Ideja shtytëse ishte kthimi i humbjes së ndikimit që gjermanët dhe rusët besonin se kishin pësuar nga duart e fuqive perëndimore. Radek gjithashtu ishte i përfshirë në një iniciativë për të përkthyer Haushofer në rusisht. Kishte një interes më të gjerë: një revistë gjeopolitike ruse lulëzoi në vitet 1920. Enciklopedia e Madhe Sovjetike (1929) përfshiu një artikull interesant nga hartografi hungarez dhe zyrtari i inteligjencës sovjetike Alexander Radó mbi ‘Gjeopolitikën’, të cilin e shpjegoi si një fenomen kryesisht gjerman, i intensifikuar nga përvoja e disfatës dhe revolucionit gjerman në 1918-1919: Gjeopolitika u mpreh ideologjikisht dhe u dallua si një sistem i veçantë akademik vetëm falë trazirave ideologjike të lidhura me luftën imperialiste dhe revolucionin në Gjermani.’

Gjeopolitika kishte një tërheqje të fuqishme në Rusi, fokusi i strumbullarit të Mackinder-it të vitit 1904. Ashtu si në Gjermaninë e viteve 1920, doktrina lulëzoi në vazhdën e shpërbërjes së një perandorie të fuqishme të vjetër, e shtyrë nga perceptimi se shpërbërja nënkuptonte poshtërim politik të imponuar nga bota e jashtme. Më pas pati një rilindje të gjeopolitikës në Rusinë e viteve 1990, si pasojë e rënies së Bashkimit Sovjetik. Putin argumentoi se kishte një spirale kalbjeje të shkaktuar nga rënia e perandorisë sovjetike: ‘Epidemia e kolapsit është përhapur në vetë Rusinë.’ Njeriu që nxiti ringjalljen ishte Alexander Dugin, i cili në 2019 shpjegoi origjinën e interpretimit të tij:

[Unë] në vitet 1980-90 kam hasur statusin e gjeopolitikës si disiplinë në komunitetin ndërkombëtar të ekspertëve. Gjeopolitikën e zbulova nëpërmjet Karl Haushoferit dhe veprave të Revolucionit Konservator dhe mendova se gjeopolitika është një lloj doktrine politikisht jokorrekte, e cila është shumë shpjeguese dhe e dobishme për ne, për Rusinë. Në sytë e mi, mendova se gjeopolitika ka statusin e diçkaje të kaluar, diçkaje të ndaluar, diçkaje politikisht jokorrekte – dhe kjo më pëlqeu.

Dugin ka më shumë se një ngjashmëri të rastësishme me mentorin e tij Karl Haushofer. Në të njëjtën mënyrë siç më shumë komentues jashtë Gjermanisë e konsideronin Haushoferin si organizatorin strategjik të Hitlerizmit, është shumë më e zakonshme në Perëndim sesa në Rusi t’i atribuohet përkrahjes së Dugin Putinit të projektit të dukshëm gjeopolitik euroaziatik. Haushofer donte një bllok tokësor që shtrihej nga Gjermania përmes Rusisë në Japoni dhe ishte i mërzitur nga sulmi i Hitlerit ndaj Bashkimit Sovjetik në Operacionin Barbarossa. Dugin flet për krijimin e një perandorie euroaziatike dhe një internacionale të re-fashiste që përfshin Evropën; Putini shpesh duket më i interesuar në rikrijimin e një perandorie dhe sfere ndikimi ruse, dhe në dobësimin e BE-së dhe SHBA-së.

Edhe jeta personale e këtyre dy ideologëve paraqet një korrespondencë të zymtë. Regjimi nazist vrau djalin e Haushofer. Ka të ngjarë që shërbimet ruse të sigurisë ishin pas vrasjes së vajzës së Duginit, Darya, pas një festivali të quajtur Tradita, dhe se ata donin të përdornin vrasjen si për të fajësuar Ukrainën dhe për të frikësuar babain e Daryas, i cili kishte kritikuar Putinin nga një perspektiva nacionaliste.

Të dy mendimtarët magjepsin të huajt duke u përpjekur të përpunojnë dinamikën intelektuale të një sfide të rrezikshme. Kur SHBA vendosi sanksione ndaj figurave kryesore në Rusi në vitin 2015, Dugin ishte në listë. Ashtu si komentuesit e SHBA-së dhe Britanisë së Madhe të viteve 1930, akademikët ndoshta po e mbivlerësojnë tërheqjen e një mendimtari gjeopolitik ndaj një lideri politik. Vetë Putini vazhdimisht e minimizon lidhjen e Duginit me qeverinë ruse; por mund të jetë e dobishme për Putinin që të ketë figura edhe më radikale në sfond, në mënyrë që të duket i arsyeshëm, i llogaritur dhe burrë shteti në metodologjinë dhe qasjen e tij ndaj marrëdhënieve ndërkombëtare.

Ashtu si në epokën ndërmjet dyluftërave, gjeopolitika është kthyer në një kryefjalë që sjell me vete një ide ngjitëse. Gjeopolitika duhet të njihet si ajo që është: një përpjekje për të kuptuar botën nga njerëzit dhe vendet që besojnë se po humbasin. Ashtu si në Gjermaninë e pas vitit 1919, duket si një mënyrë tërheqëse për të shpjeguar një botë të re kaotike për të hutuarit. Rreziku i vërtetë është se kjo mënyrë e të menduarit duket aq tërheqëse sa që helmon edhe politikën e të gjithëve. Bota e përhumbur e Haushofer-it dhe e Hartschimmelhof-it, është një monument për një përgjigje konfuze ndaj konfuzionit: dhe një paralajmërim të zymtë.

*Teksti u përkthye në shqip nga gazeta online Reporteri.net.