Autor: Suzzane Schneider

---

Liderët autoritarë që e luajnë letrën fetare nuk janë vetëm hipokritë. Ka diçka edhe më shqetësuese në këto ngjarje.

Viktor Orban, thuhet, nuk shkon në kishë. Benjamin Netanyahua ha nëpër restorante ushqime të cilat nuk i sanksionon ligji hebre. Njujorkezit të shthurur Donald Trump i mungojnë të gjitha virtytet religjioze.

Megjithatë, është fakt se grumbulli i autoritarëve aspirantë të sotëm ngrisin tema dhe simbole fetare, pavarësisht se s’janë të përkushtuar ndaj traditave të tyre përkatëse. Natyrisht, përdorimi oportunist i religjionit nga politikanët s’është gjë e re. Studiuesit Garret Martin dhe Carolyn Gallaher kanë nënvizuar se “përdorimi i religjionit nga Orban është ndryshe nga përqafimi evangjelist i Ronald Reagen në fund të 70’ave”. Sipas këtyre shpjegimeve, figura të tilla me cinizëm drejtohen kah religjioni, pavarësisht se janë pabesimtarë. Nisur nga ky deficit sinqeriteti, një bisedë nëpër këto regjistra gërshetohet mes akuzave për hipokrizi dhe instrumentalizim. Si bëhet që figura qartësisht të korruptuara të pretendojnë të flasin në emër të kombit të krishterë ose hebre? Dhe, si bëhet që votuesit që thuhet të jenë aq të dhënë pas vlerave fetare të jenë aq të verbër?

Tunduese, siç edhe është, diagnosa e hipokrizisë nuk e përshkon këtë peisazh social në ngritje. Në vend të kësaj kemi zhvendosje më të thellë dhe më interesante në botë, drejt një rendi post-liberal dhe iliberal të fesë dhe politikës. Të kuptuarit e këtij transformimi i lejon kritikët të thejnë ciklin e akuzave për hipokrizi dhe moskonsistencë, dhe të kapin këtë botëvështrim që është edhe koherent edhe thellësisht shqetësues.

Në mënyrë që të kuptojmë se çfarë është e re në këtë rend post-liberal, duhet fillimisht të kuptojmë se si liberalizimi si projekt filozofik dhe politik zhvilloi nocionet e saj distinkte rreth marrëdhënieve të duhura mes fesë dhe sferës publike. Duke u ndërtuar mbi revolucion teologjik të Marthin Luther-it, mendimtarët liberalë prej Jon Locke-ut e te John Stuart Mill-i përqafuan idealin protestan të fesë si kryesisht të ngarkuar me çështje besimi, dhe jo vepra. Siç argumentonte Luther-i në njërën nga esetë e tij më me ndikim, “Mbi Lirinë e një të Krishteri” (1520):

Perëndia nuk mund të pranohet dhe nderohet nga asnjë vepër, por vetëm përmes besimit. Andaj, është e qartë se shpirtit i duhet vetëm fjala për jetë dhe arsyetim, kështu justifikohet vetëm nga besimi dhe jo nga ndonjë vepër. Sepse po të mund të arsyetohej përmes ndonjë mjeti tjetër, nuk do të kishte nevojë për fjalën, e rrjedhimisht as besimit.

Degradimi i “veprave” kryesisht nënkuptonte sakramentet katolike – dhe klerikët e korruptuar që i zyrtarizuan ato – por gjithashtu çonte përpara tezën që më vonë u bë gurthemel i sekularizmit: që feja e njëmendtë është private, e bazuar në besim, dhe kështu domosdoshmërisht individuale përnga natyra. Vetëm besimi mund të sillte shpëtim, dhe ai lloj besimi që banon brenda mbretërisë së ndërgjegjes, kështu duke i çliruar të krishterët nga kleri kishtar dhe strukturat komunale.

Siç e qartëson Luther-i në një prej traktave të tij “Mbi Autorititetin Qeveritar” (1523), ndarja e besimit nga veprat gjeti konkluzion në ndarje të punëve [ose çështjeve] mes liderëve shpirtëror dhe atyreve temporalë. Këta të fundit, u ngarkuan kryesisht me kufizimin e ligësisë që sjellin ndjekjet e pasioneve, dhe nuk kishin juridiksion mbi të krishterët në çështje shpirtërore. Kjo nuk i përjashtonte të krishterët nga nënshtrimi i liderëve tokësorë, sidoqoftë – Luther-i qortoi fshatarët svabianë të cilët përdorën argumentet e tij teologjike për të justifikuar një revoltë kundër zotërve të tyre feudalë – por ajo hodhi themelet për një rend liberal në zhvillim, në të cilin feja u konsiderua kryesisht si çështje ndërgjegjeje. Ishte brenda kësaj hapësire të kufizuar fort që besimtari ishte i lirë.

Sado i natyralizuar të jetë bërë ky lloj kuptimësimi i fesë, ia vlen të përmendet se ai mbetet shumë i veçantë dhe i detyrueshëm ndaj një orientimi teologjik protestant. Varet nga një numër binaresh – ndërmjet besimit dhe veprave; shpirtërore dhe materiale; trupi dhe mendja; në të vërtetë, publikja dhe privatja ​​– që kryesisht mungojnë në judaizëm, islam apo katolicizëm (në të vërtetë, dyshimi se katolikëve nuk mund t’u besohej për të dalluar siç duhet interesat e tyre shpirtërore dhe materiale, ndihmoi në ngjalljen e frikës për presidencën e John F Kennedy). Ky kuptim i ‘fesë’ ishte themelor për ndërtimin e njëkohshëm të një sfere publike laike, gjoja të çliruar nga pasionet e rrëfimit. Në letrën e tij “Mbi Tolerancën”, për shembull, Locke supozoi se kufijtë midis çështjeve fetare dhe civile ishin “fikse dhe të palëvizshme”. Duke jetuar në një botë që ndryshon me shpejtësi të tregtimit dhe tregjeve, letra e Locke-ut ngjallte sferë të zgjeruar marrëdhëniesh civile në të cilën feja mbetej punë apo çështje private e dikujt, përveç nëse i përkisje klasës së njerëzve (p.sh., katolikëve) përzierja e papërshtatshme e çështjeve të kësaj bote dhe shpirtërore përbënte kërcënim për rendin qytetar. Për të gjithë të tjerët, nuk mund të ketë asnjë kundërshtim për një person që ndjek ndërgjegjen e tij në çështjet e besimit, për sa kohë që ata i përmbahen ligjit të vendit.

Megjithatë, brenda rastit të Locke-ut për tolerancën është një argument për atë që sfera fetare nuk përfshin: pronën, tregtinë dhe jetën politike. Ishte një recetë e dyfishtë si për fenë e privatizuar, ashtu edhe për një treg të çliruar nga konsideratat etike, dhe hodhi themelet filozofike për rendin kapitalist në zgjerim.

Të ndodhur teksa jemi në majë të një rendi botëror post-liberal, është e qartë se këto premisa për natyrën e fesë dhe lidhjen e saj me sferën publike janë gjithnjë e më shumë në kundërshtim me realitetin e vëzhguar. Nëse përkatësia fetare nuk artikulohet më në idiomën e njohur liberale të besimit, ky fakt sinjalizon kolapsin e diçkaje shumë më domethënëse sesa integriteti personal.

Hungaria ofron shembull kryesor se si rendi i ri politik hedh poshtë shumë koncepte liberale për natyrën dhe qëllimin e fesë. Që kur u rizgjodh në pushtet si kryeministër i Hungarisë në vitin 2010, Orbán është thirrur vazhdimisht në krishterimin, në deklarata publike dhe gjeste politike. Ndër më kuptimplotët kanë qenë përpjekjet e tij për ta paraqitur veten si mbret Shën Stefan i shekullit të 21-të. Sipas nacionalistëve hungarezë, Shën Stefani ishte themeluesi legjendar i kombit hungarez. Ai bashkoi fiset e pellgut Karpate në fillim të shekullit të 11-të duke i konvertuar me forcë në krishterim (një fakt i festuar nga konservatorët në Shtetet e Bashkuara). Në kundërshtim me përpjekjet e dobëta për të arritur masat përmes bindjes, Shën Stefani përqafoi përdorimin e dhunës shtetërore për të krijuar rendin moral që ai dëshironte. Thirrja e tij ndaj konservatorëve bashkëkohorë buron pikërisht nga kjo gatishmëri për të riformuar rendin social dhe politik përmes detyrimit.

Orbán e stilizon veten si një Shën Stefan modern, një mbrojtës i tradicionalizmit të krishterë kundër armiqve të tij të shpallur. Për Orbanin, këto përfshijnë personat LGBTQ, myslimanët dhe ‘globalistët’. Sulmet e tij të shpeshta ndaj George Soros-it tradhtojnë antisemitizmin e thellë, pavarësisht nga marrëdhëniet e tij të ngushta me të djathtën izraelite. Orbán gjithashtu flet me pasion për luftimin e persekutimit të krishterë në mbarë botën, duke përfshirë edhe në zemër të Evropës. Në një Konferencë Ndërkombëtare mbi Persekutimin e të Krishterëve në vitin 2019, ai lidhi betejat e komuniteteve të krishtera në Afrikë dhe Azi me “fenomene anti-kristiane” të ndryshme në Evropë. Ai pohoi se “një sulm i organizuar dhe i gjerë” ishte duke u zhvilluar mbi “kulturën tonë, qytetërimin tonë”, jo vetëm në Afrikë apo Lindjen e Mesme, “por edhe këtu në Evropë – në tokën e qytetërimit të krishterë më të suksesshëm në histori”. Sipas Orbanit, mjetet e sulmit ndryshojnë, por përfshijnë ‘shkëmbimin e popullsisë, imigrimin, stigmatizimin, talljen, grykën e korrektësisë politike’.

Kështu që Orbán u bën thirrje idealeve liberale të lirisë fetare. Por është e rëndësishme të theksohet se, këtu, liria fetare renditet për të mbështetur një projekt antidemokratik të ndërtuar rreth nocioneve të racizuara të identitetit fetar dhe komunitetit. Në këtë manovër retorikisht të zgjuar, Orbán dhe mbështetësit e tij mund të akuzojnë ata që kundërshtojnë axhendën e tyre si kundërshtarë të vetë lirisë fetare. Si një pasqyrë argëtuese, një ideal liberal i gjuhës së lirisë fetare na kthehet si një mjet për mjetet e persekutimit racist.

Lëvizjet nacionaliste të shekujve 19 dhe 20 shpesh u përpoqën të gjenin një spirancë jo-konfesionale për pretendimet e tyre të identitetit kombëtar. Në të kundërt, Orbán e ka shumë të qartë se thelbi hungarez nuk është gjuha, kultura apo një lidhje historike me tokën, por krishterimi. Detaji interesant është se Hungaria është një vend ku 40 për qind e të rriturve nuk besojnë në Zot, dhe vetëm 9 për qind e popullsisë ndjek kishën çdo javë. Në një intervistë në The New Yorker për Orbanin, sociologu Kim Lane Scheppele në vitin 2021 u përpoq t’i jepte kuptim kësaj enigme: “Askush nuk e ka parë atë [Orbán] në një kishë. Ai nuk është aspak fetar. Është pak si [Donald] Trump, i cili gjithashtu nuk është parë kurrë me të vërtetë në një kishë.” Siç vuri në dukje ai më tej, tepër pak gjëra në lidhje me respektimin personal të Orbanit duken koherente: “Të krishterët e Hungarisë janë rreth dy të tretat katolikë dhe një e treta kalviniste… e familja e Orbanit ishte kalviniste. Ai vjen nga feja e pakicës. E megjithatë, në deklaratat e tij për Demokracinë Kristiane brenda Hungarisë, ai gjithmonë thirret në Kishën Katolike”.

Komentuesit kanë shprehur zemërim të konsiderueshëm për hipokrizinë e Orbanit dhe ka një industri të tërë të përkushtuar për të argumentuar se Trump nuk është një i krishterë i mirë. Problemi nuk është se mbështetësit e tyre nuk mund t’i shohin faktet. Përkundrazi, është se ata gjykojnë me kritere të ndryshme. Dhe në të vërtetë, kontradiktat e dukshme zhduken nëse braktisim nocionet mbizotëruese se çfarë supozohet të jetë feja. Ndryshe nga modeli liberal që mban çështjet e përkatësisë fetare – të stilizuar kryesisht në modën protestante si ‘besim’ – të parëndësishme për statusin qytetar, Hungaria e Orbanit avancon një koncept konkurrues të përkatësisë së krishterë. Feja në këtë kuptim nuk është një shumëllojshmëri e kontestuar idesh dhe praktikash që lidhen si me sferën transcendente ashtu edhe me atë tokësore, por identitet në një mënyrë shumë më të thjeshtuar: është kush je, shumë më tepër se çfarë mendon ose si vepron.

Vlen të nënvizohet se sa e dallueshme është kjo vendosje e përkatësisë fetare të krishterë, e bazuar jo në besim, nënshtrim ndaj klerikëve, praktikë rituale apo pjesëmarrje në kishë, por në qenie të thjeshtë. Siç tha László Kiss-Rigó, peshkopi i Szeged dhe aleat i ngushtë i Orbanit, në një intervistë në The Guardian në 2019: “Në Evropë, edhe një ateist është i krishterë”.

Përkthimi më i dukshëm bashkëkohor i përkatësisë fetare në aspektin etnik është sionizmi. Si një lëvizje moderne nacionaliste, sionizmi artikuloi një vizion të identitetit politik dhe social të çliruar nga kufizimet e respektimit ritual dhe strukturave të autoritetit fetar. Sipas ideologëve të tij të fundit të shekullit të 19-të dhe fillimit të shekullit të 20-të, krijimi i një atdheu në ‘Eretz Yisrael’ (toka e Izraelit) do t’u mundësonte hebrenjve të ruanin identitetit komunal, pavarësisht nga respektimi fetar. Siç e kam skicuar diku tjetër, ky projekt përfshinte refuzimin e kufirit normativ të liberalizmit midis çështjeve “sekulare” dhe “fetare”. Për shembull, edukatorët sionistë minuan kanunin tekstual hebre për qëllime politike, duke e konsideruar Biblën hebraike para së gjithash si një libër shkollor historik kombëtar. Praktika të tilla shpesh i zemëruan zyrtarët kolonialë britanikë në mandatin e Palestinës, me konceptet e tyre më të kufizuara se çfarë ishte feja dhe si supozohej të funksiononte në aspektin social dhe politik. Sipas Jerome Farrell, drejtor i arsimit për qeverinë e Palestinës në vitin 1946, qëllimi i edukimit sionist nuk ishte rrënjosja e ‘një judaizmi pasiv, kulturor dhe fetar [p.sh., feja “e duhur”], por edukimi i një feje aktive, egoiste dhe agresive, me frymë laike dhe imperialiste.” Kënga sirenale e nacionalizmit hebre tërhoqi shumë hebrenj laikë pikërisht sepse ofronte një alternativë të bazuar politikisht ndaj respektimit fetar.

Në rastin sionist, disa nga paqartësitë në lidhje me faktin nëse hebraizmi është një përkatësi kombëtare apo fetare rrjedh nga përcaktimi ligjor rabinik i kujtdo që lind nga një nënë hebreje si çifut, pavarësisht nga niveli i respektimit të tyre. Nuk kishte asgjë veçanërisht unike në lidhje me identitetin e fituar në lindje në botën e lashtë. Por krishterimi ofroi një mënyrë të re të të menduarit për identitetin: jo si i lindur, por i zgjedhur lirisht, me besim që zëvendësonte partikularizmin etnik. Ndryshe nga hebraizmi, krishterimi kishte një universalitet të mundshëm, me besimin në Krishtin në gjendje të shpërndante lidhje më të ngushta shoqërore. Në këtë kuptim, Kisha Katolike mund të ketë qenë globalistja e parë.

Nacionalistët bashkëkohorë të krishterë janë larguar nga ky vizion universal dhe janë kthyer drejt një vizioni që favorizon komunitete të veçanta të rrënjosura përgjithmonë në atdheun e tyre të supozuar natyror. Për shembull, sociologët kanë zbuluar se përkrahësit amerikanë të nacionalizmit të krishterë janë armiqësorë jo vetëm ndaj emigrantëve jo të krishterë, por edhe ndaj atyre nga Amerika Latine. Kështu, gjithashtu, një nga projektet e përkëdhelur të Orbanit, Hungaria Ndihmon, i cili ndihmon të krishterët e persekutuar në mbarë botën, është i mbushur me një logjikë anti-emigruese. “Ndihma duhet të ofrohet aty ku qëndron telashi në vend që të sillet telashet në Evropë”, siç komentoi një zëdhënës i programit në vitin 2019.

Ky theksim sionist mbi statusin e lindjes dhe fenë qua etnos është çelësi për të kuptuar pse Izraeli është kaq tërheqës për shumë të krishterë të krahut të djathtë dhe nacionalistë të bardhë. Këtu përfshihen disa antisemitë të mirëfilltë, të cilët e konsiderojnë etno-shtetin hebre si një shabllon për krijimin e një politike homogjene shoqërore. Në këtë drejtim, vlen të përmendet Ligji Bazë i diskutueshëm i Izraelit që e vendos atë si shtet-komb të popullit hebre (hok ha-le’om). Ligji, i miratuar në vitin 2018, shkatërroi çdo pretendim të barazisë qytetare të mbetur për qytetarët palestinezë të Izraelit, duke e bërë të qartë atë që ishte e vërtetë në praktikë: mekanizmi i shtetit ekziston jo për t’i shërbyer qytetarisë së tij, por pjesës hebreje të tij. Ai i bën praktikat diskriminuese jo vetëm të mundshme, por i ruan ato si përbërës të vetë shtetit-komb. Nuk është çudi që ky model është thellësisht tërheqës për ithtarët e nacionalizmit të krishterë post-liberal.

Mendimtarët sionistë janë qendra e konservatorizmit kombëtar si një projekt intelektual që është në rritje jo vetëm në Hungari, Poloni apo Izrael, por në Indi, Brazil, Turqi dhe SHBA (ironia e konservatorëve kombëtarë si praktikuesit më të suksesshëm të koordinimit ndërkombëtar, nëse jo internacionalizëm i mirëfilltë, nuk duhet anashkaluar). Më e rëndësishmja në këtë drejtim është Yoram Hazony, libri i të cilit Virtyti i Nacionalizmit (2018) përpiqet të krijojë një themel filozofik për lëvizjet nacionaliste të ekstremit të djathtë. Unë kam shkruar për qendrën e përvojës sioniste në zhvillimin e teorisë së Hazony-t, veçanërisht në refuzimin e tij të çdo forme modeli politik të bazuar në zgjedhje. Nuk është, thotë ai, një lloj marrëveshjeje vullnetare që lidh bashkë komunitetet politike, por familja, fisi dhe në fund kombi si zgjerim i këtyre formave më elementare të shoqërimit.

Në adoptimin e këtij determinizmi, nacionalistët e krishterë janë larguar nga nocionet liberale të fesë si të lidhura me ndërgjegjen individuale, dhe kështu zgjedhjen më gjerësisht. Në vend të zgjedhjes, ata ofrojnë një komunalizëm të ri që përfshin individët bazuar në faktin e lindjes. Është ky ngritje jo e natyrës, por e natyrës natale – natyra e lindur, gjoja e fiksuar e identitetit – që lidh nacionalizmin e ri së bashku dhe që ndihmon në qartësimin e cilësisë autoritare të të gjitha lëvizjeve post-liberale që janë kryesisht të gatshme të heqin dorë nga liria individuale. . Nuk ka asgjë ‘natyrore’ në lidhje me të drejtat individuale, filozofi konservator polak Ryszard Legutko i tha New York Times në vitin 2021, ‘asnjë gjë e tillë si një individ me të drejta.’ Vlerësimi i zymtë i Legutkos nënvizon se sa është sulmi ndaj lirisë individuale. e shoqëruar me fiksimin e së djathtës mbi atë që është ‘natyrore’.

Roli kryesor i statusit të lindjes në nacionalizmin e ri të krahut të djathtë, i kombinuar me përçmimin e zgjedhjes individuale më gjerësisht, është i rëndësishëm edhe për një arsye tjetër. Ndihmon për të shpjeguar obsesionin, në kufi me patologjinë, që shfaqin konservatorët kombëtarë në lidhje me barazinë LGBTQ, dhe transit në veçanti. Çfarë mund të jetë më kundër vizionit të së djathtës për identitetin si të lindur dhe fiks sesa subjekti trans, ekzistenca e të cilit pasqyron një lloj vetë-mode individuale par excellence? Çfarë mund të jetë më në kundërshtim me pretendimet e liberalizmit – dhe akoma më tingëlluese me përvojat aktuale të kaq shumë njerëzve të lindur në guaskën e zbrazët të ideologjisë së çizmeve – sesa këmbëngulja që je dhe do të mbetesh ajo që ke lindur, që të gjithë ata Paeon për zgjedhjen personale janë marrëzi të parëndësishme?

Ne nuk jemi thjesht produkte të krijimit tonë, siç ka këmbëngulur prej kohësh miti i individualizmit – kaq qendror për liberalizmin. E djathta e re e kupton këtë fakt shoqëror si çdo i majtë. Por post-liberalët nuk e imagjinojnë përdorimin e fuqive të shtetit për të avancuar një rend shoqëror më të drejtë dhe më të drejtë, në të cilin idealet e liberalizmit mund të aktualizohen. Përkundrazi, ato synojnë të zgjidhin çështje të mprehta të të drejtave dhe njohjes duke i mohuar individit çdo pozicion etik thelbësor. Ju jeni ajo në të cilën keni lindur dhe asnjë masë edukimi, migrimi, terapie hormonale apo ndikimi nuk mund ta ndryshojë këtë realitet. Racializimi i identitetit fetar është pjesë përbërëse e këtij sulmi gjithëpërfshirës ndaj lirisë individuale në favor të gjoja thelbësore.

Mund të jetë joshëse t’i konsiderosh këto zhvillime si rigjallërim të një forme më të vjetër të komunalizmit, në të cilën besimi dhe praktika fetare zënë vendin e dytë ndaj anëtarësimit në grup. Kjo formë e strukturës së korporatave ishte një tipar i perandorisë otomane dhe asaj të hapsburgëve, në të cilat shteti qendror lidhej me individët përmes komuniteteve të tyre fetare të njohura. Ajo që e dallon nacionalizmin e ri është aftësia e komunitetit, sado i përcaktuar, për të shfrytëzuar fuqitë shtrënguese dhe pushtuese të paprecedentë të shtetit. Pushteti shtetëror nuk është as i largët dhe as shumë i parëndësishëm për funksionimin e komunitetit, por ndërhyrës, konstruktivist dhe thellësisht i nevojshëm. Një nga paradokset e qëndrueshme të nacionalizmit është se ai kërkon që shteti të krijojë një rend komunal që supozohet se është i lindur. Kur e djathta e re flet për kapjen e aparatit shtetëror për t’i siguruar shoqërisë kuadrin e nevojshëm moral, ata tradhtojnë se sa i ndërtuar dhe kontigjent është në fakt projekti i tyre natalist.

Asgjë nga këto nuk është befasuese për studentët e nacionalizmit që e marrin seriozisht rolin e institucioneve të shtetit modern – nga linjat hekurudhore dhe ndërtimi i rrugëve, te shkollat ​​publike dhe ushtria – në krijimin e qytetarit kombëtar, të shndërrimit të ‘fshatarëve në francezë’ në Eugen Weber. shprehje e paharrueshme. Por vala e parë e lëvizjeve nacionaliste u lidh, për mirë dhe për keq, me një projekt politik liberal të ndërtuar rreth lirive individuale, demokracisë dhe shtetit të së drejtës. Në shekullin e 19-të, Alexis de Tocqueville vërejti se, në vend që të ekzistojë si virtyte plotësuese, barazia dhe liria mund të tërhiqen në drejtime kundërshtuese. Historia e demokracisë në vitet që pasuan mund të konsiderohet si një betejë mes partizanëve të secilit, me ‘lirinë’ neoliberale që ka fituar dorën e fundit.

Në të kundërt, nacionalistët e rinj propozojnë të zgjidhin grindjen e vjetër midis barazisë dhe lirisë duke i hequr të dyja. Hungaria e Orbanit është famëkeqe jo vetëm për përdorimin e ligjit për të kufizuar median, gjyqësorin dhe opozitën politike, por edhe për kultivimin e një klase oligarkike, pasuritë e së cilës janë të lidhura me afërsinë e tyre me pushtetin. Subvencionet shtetërore pro-nataliste që synojnë rritjen e madhësisë tradicionale të familjes – të vështruara gjithnjë e më shumë nga konservatorët amerikanë që janë thyer nga parimet neoliberale – ekzistojnë së bashku me taksimin regresiv dhe një korrupsion ekstrem. Gjithashtu, thirrjet për unitetin dhe privilegjin hebre brenda Izraelit maskojnë pabarazinë e theksuar dhe në rritje ekonomike që ekziston edhe brenda popullsisë hebreje të shtetit.

Format joliberale të religjionit kanë një rol të veçantë për të luajtur brenda lëvizjeve konservatore kombëtare, natyrisht, duke ofruar gjoja bazën e përbashkët për jetën e virtytshme. Por largimi nga besimi i dukshëm brenda konstruksioneve në zhvillim të bashkësisë së krishterë tregon gjithashtu një refuzim më themelor të zgjedhjes që i nënshtrohet nacionalizmit të ri (në favor, siç pretendon Hazony, të ‘lirisë kolektive’). Implikimet e këtyre ndërrimeve janë shumë më shqetësuese dhe më të shtrira sesa problemet e paraqitura nga hipokrizia ose instrumentalizmi fetar. Në vend që të ankoheni për kontradikta në dukje ose të vajtoni për përdorimin instrumental të fesë për qëllime të mbrapshta politike, është shumë më e rëndësishme të shohim konturet e një feje të re joliberale që po krijohet.

Teksti është përkthyer në gjuhën shqipe nga gazeta online Reporteri.net.