Profesori britanik nga Qendra për Gjeopolitikë në Universitetin Cambridge në Britani të Madhe, njohës i politikës së Evropës Qendrore dhe Lindore, Timothy Less, në një intervistë ekskluzive për Gazetën Online Reporteri.net, ka folur për dialogun mes Kosovës dhe Serbisë, derisa ka shprehur besimin se nuk sheh përparim të tij ndonëse ai do të vazhdojë. Ka dhënë tre arsye që sipas tij nuk e sheh një përparim. 

Less thotë se është veçanërisht e keqe nga perspektiva e Kosovës, së cilës i është kërkuar që t’i lëshojë autonominë serbëve pa ndonjë garanci përkatëse për njohje nga Serbia. Por, sipas tij, as Serbia nuk është e prirur për arritjen e një marrëveshjeje pasi thotë se qëllimi i saj është të ndajë Kosovën dhe të integrojë veriun dhe marrëveshja që do të arrihej, u ofron serbëve të Kosovës vetëm autonomi.

Profesori britanik e ka komentuar edhe themelimin e Asociacionit. Tha se Asociacioni është më shumë sesa janë të gatshëm të pranojnë shqiptarët për shkak të dispozitave të saj që u japin serbëve autonomi në arsim, kulturë dhe shëndetësi; zyrtarizimi i rolit të Serbisë në sigurimin e financave për serbët e Kosovës; dhe propozimet e saj për t’u dhënë serbëve kryeqytetin, flamurin dhe stemën e tyre. Por është gjithashtu më pak se sa janë të gatshëm të pranojnë serbët, sepse sipas tij, i jep Prishtinës sovranitetin në shumicën e aspekteve të qeverisjes dhe, më e rëndësishmja, i lë serbët në mëshirën e shërbimeve të sigurisë kosovare.

“Nuk mendoj se Kosova do të pranojë ndonjë marrëveshje që zyrtarizon autonominë për serbët – qoftë ky varianti i fundit apo ndonjë tjetër – pa një garanci përkatëse që Serbia do ta njohë pavarësinë e Kosovës, dhe ndoshta as atëherë”, tha Less ndër tjera.

Kur ka folur për aspektin e sigurisë, sidomos pas sulmit të 24 shtatorit në Banjskë të Zveçanit, Less duke parë e komentuar aktualitetin, ka thënë se sheh mundësi për dhunë tjetër në veri. “Serbia ka më shumë gjasa të përdorë mjete më të vogla se një pushtim për të kundërshtuar përdorimin e forcës nga Kosova, të llojit që kemi filluar të shohim – trajnimin dhe armatimin e popullatës vendase, vendosjen e ushtarëve pa uniformë etj. më tej, duke ripërsëritur taktikat e përdorura në Donbas pas vitit 2014, ku Rusia në mënyrë të ngjashme donte të shmangte ndëshkimin nga Perëndimi. Për aq sa kjo i sjell serbët në konfrontim me shqiptarët, unë shoh dhunën përpara”.

Dialogu pa ndonjë përparim

Reporteri.net: Keni thënë më herët se besoni se dialogu ndërmjet Kosovës dhe Serbisë do të vazhdojë, por se nuk ka asnjë shans për përparim. Pse mendoni kështu?

Less: Procesi do të vazhdojë sepse nuk është në interesin e asnjërës palë të tërhiqet nga bisedimet dhe të pësojë përçmimin e Perëndimit. Megjithatë, nuk shoh shumë mundësi për përparim për tre arsye.

E para është se asnjëra palë nuk i pranon kushtet e marrëveshjes. Është veçanërisht e keqe nga perspektiva e Kosovës, së cilës i është kërkuar që t’i lëshojë autonominë serbëve pa ndonjë garanci përkatëse për njohje nga Serbia. Por as Serbia nuk është e prirur për marrëveshjen sepse qëllimi i saj është të ndajë Kosovën dhe të integrojë veriun në vetë Serbinë, dhe marrëveshja u ofron serbëve të Kosovës vetëm autonomi.

Arsyeja e dytë është se Perëndimi nuk ka mjete efektive për të detyruar palët të nënshkruajnë një marrëveshje. Ka sanksionuar Kosovën por kjo nuk ka funksionuar. Ka thënë se Serbia dhe Kosova nuk mund të anëtarësohen në BE pa marrëveshje, por kjo nuk ka funksionuar. Dhe ajo heziton të sanksionojë Serbinë nga frika se mos e shtyn atë më afër Rusisë dhe Kinës, e kundërta e asaj që Perëndimi po përpiqet të arrijë.

Dhe arsyeja e tretë, është se bisedimet po zhvillohen kundër një sfondi gjeopolitik në ndryshim, me fuqitë revizioniste që sfidojnë hapur hegjemoninë e Perëndimit. Rrjedhimisht, as SHBA-ja dhe as BE-ja nuk kanë shumë kohë apo energji për t’u fokusuar në Ballkan, ndërkohë që partitë lokale kanë një nxitje të fortë për të luajtur me kohën, në vend që të nënshkruajnë diçka tani, me shpresën që politika ndërkombëtare të kthehet në favor të tyre.

Asociacioni

Reporteri.net: E përmendët autonominë për serbët. Në Kosovë tashmë është publikuar një version i draft-statutit të Bashkimit Evropian për Asociacionin. Një nga pikat kyçe është themelimi i Asociacionit të Komunave me Shumicë Serbe në Kosovë”. A mendoni se Kosova duhet ta pranojë këtë draft dhe të themelojë Asociacionin duke i ditur përfitimet për serbët?

Less: Nuk më takon mua si i huaj të them nëse Kosova duhet apo nuk duhet ta pranojë draftin e fundit. Kjo është një çështje e njerëzve dhe politikanëve të vet. Megjithatë, ajo që mund të them është se nuk mendoj se Kosova do të pranojë ndonjë marrëveshje që zyrtarizon autonominë për serbët – qoftë ky varianti i fundit apo ndonjë tjetër – pa një garanci përkatëse që Serbia do ta njohë pavarësinë e Kosovës, dhe ndoshta as atëherë.

Reporteri.net: Por si e komentoni ju Asociacionin, për të cilin bëhet thirrje të themelohet?

Less: Ajo që unë mendoj është se, është më shumë sesa janë të gatshëm të pranojnë shqiptarët për shkak të dispozitave të saj që u japin serbëve autonomi në arsim, kulturë dhe shëndetësi; zyrtarizimi i rolit të Serbisë në sigurimin e financave për serbët e Kosovës; dhe propozimet e saj për t’u dhënë serbëve kryeqytetin, flamurin dhe stemën e tyre. Por është gjithashtu më pak se sa janë të gatshëm të pranojnë serbët, sepse i jep Prishtinës sovranitetin në shumicën e aspekteve të qeverisjes dhe, më e rëndësishmja, i lë serbët në mëshirën e shërbimeve të sigurisë kosovare.

Reporteri.net: Ndërsa flasim për këtë marrëveshje, po në atë pikë ku përmendet niveli i vetë-menaxhimit të komunitetit serb?

Less: Kjo është një formë e kufizuar e vetë-menaxhimit, e cila, siç mendoj unë, ia lë Prishtinës shumicën e menaxhimit mbi çështjet e serbëve. Megjithatë, siç nënkupton pyetja juaj, edhe kjo është një temë e ndjeshme nga perspektiva e Kosovës!

“Serbia dhe Kosova selektive në respektimin e marrëveshjeve”

Reporteri.net: A mendoni se Serbia i ka respektuar marrëveshjet e arritura në Ohër dhe Bruksel?

Less: Jo në të vërtetë, jo. Serbia po e përdor marrëveshjen për të siguruar sa më shumë autonomi për serbët, si një hap drejt shkëputjes eventuale të veriut nga pjesa tjetër e Kosovës. Për aq sa e lejon marrëveshja e Ohrit, Serbia po e respekton dokumentin.

Megjithatë, respekti i Serbisë është selektiv. Nuk pranon as dispozitat për anëtarësimin ndërkombëtar të Kosovës, as kërkesën për një “normalizim gjithëpërfshirës të marrëdhënieve” – pra njohjen e pavarësisë së Kosovës – në afat më të gjatë. Rrjedhimisht, presidenti Vuçiq nuk e ka nënshkruar as dokumentin.

Reporteri.net: Po Kosova?

Less: Qëndrimi i Kosovës është po aq selektiv. Kosova po përdor procesin e udhëhequr nga BE-ja për të siguruar njohjen e Kosovës nga Serbia, por ngurron t’u japë serbëve autonomi domethënëse, siç kërkon marrëveshja e Ohrit. Për të njëjtën arsye, edhe Kosova ka adoptuar një qasje selektive ndaj kushteve të marrëveshjes së Brukselit.

Reporteri.net: Nga ajo që keni parë deri tash, ku mendoni se fshihet çelësi për arritjen e një marrëveshjeje ndërmjet Kosovës dhe Serbisë, duke ditur që të dyja vendet janë pjesë e dialogut të ndërmjetësuar nga BE-ja që nga viti 2011?

Less: Unë nuk shoh shumë mundësi për një zgjidhje të negociuar, për arsyet që përshkrova. Përkundrazi, mendoj se çështja do të zgjidhet me forcë. Kosova ka dërguar rregullisht policë të armatosur në veri të Kosovës për të frikësuar popullatën vendase, dhe Serbia ka grumbulluar trupat e saj në kufi dhe tani po trajnon dhe armatos paraushtarakët vendas.

Reporteri.net: Kthehemi prapë te siguria. Por, a mundeni një koment të veprimeve të kryeministrit të Kosovës, Albin Kurti dhe presidentit të Serbisë, Aleksandar Vuçiq? Mendoni se me këta dy politikanë në krye të shteteve ka një marrëveshje në horizont?

Less: Jo – por gjithashtu nuk mendoj se ka shumë rëndësi se kush e udhëheq Serbinë dhe Kosovën. Disa liderë mund të jenë më të përshtatshëm për kompromis, disa më pak. Por çdo lider është përgjegjës para elektoratit dhe parlamenteve të cilat, nga të dyja palët, e kundërshtojnë fuqimisht kompromisin.

Less: Shoh sërish mundësi për dhunë në veri

Reporteri.net: E fundit, nga pikëpamja e sigurisë. Si e shihni situatën në Kosovë, pasi së fundmi ka pasur një sulm terrorist në veri të Kosovës dhe a mendoni se ka ndonjë rrezik për sulme të tjera në të ardhmen?

Less: Po, mendoj se ky është drejtimi i ngjarjeve sepse ka pak shanse për një zgjidhje të negociuar dhe status quo-ja është e papranueshme për të dyja palët. Kosova nuk mund të tolerojë ekzistencën e një pakice rebele e cila nuk e pranon autoritetin e saj dhe beson se ka mjete dhe mbështetje nga jashtë për t’i dhënë fund problemit duke i trajtuar ashpër serbët. Deri diku, kjo po rezulton të jetë një strategji e suksesshme pasi që serbët po largohen nga Kosova.

Megjithatë, kjo ka shkaktuar reagimin e Serbisë e cila nuk e pranon një trajtim të tillë ndaj serbëve të Kosovës dhe ka treguar gatishmërinë e saj për të përdorur dhunën për ta kundërshtuar këtë. Duke vepruar kështu, Serbia po vepron si më e madhja dhe më e fuqishme nga të dyja palët, dhe ajo që teorikisht mund të dislokojë ushtrinë e saj në veri dhe ta ndajë Kosovën përgjatë lumit Ibër kurdo që të dojë, diçka që Prishtina nuk mund ta ndalonte realisht.

Arsyeja e vetme që Serbia nuk e bën këtë është rreziku i një reagimi të ashpër nga Perëndimi nëse do të bënte një lëvizje radikale si kjo. Kjo fillon me rrezikun e hakmarrjes nga trupat e KFOR-it në terren, dhe Serbia është padyshim ngurruese për të hyrë në një përplasje të armatosur me NATO-n. Por Serbia është gjithashtu nervoze për reagimet politike, në formën e sanksioneve, pezullimin e procesit të integrimit të saj me BE-në, tërheqjen e investimeve dhe rënien e saj sërish në statusin e një paria ndërkombëtare.

Për këtë arsye, Serbia ka më shumë gjasa të përdorë mjete më të vogla se një pushtim për të kundërshtuar përdorimin e forcës nga Kosova, të llojit që kemi filluar të shohim – trajnimin dhe armatimin e popullatës vendase, vendosjen e ushtarëve pa uniformë etj. më tej, duke ripërsëritur taktikat e përdorura në Donbas pas vitit 2014, ku Rusia në mënyrë të ngjashme donte të shmangte ndëshkimin nga Perëndimi. Për aq sa kjo i sjell serbët në konfrontim me shqiptarët, unë shoh dhunën përpara./Reporteri.net